CLAUDIO WILLIMAN, O CAIONÉS QUE FOI PRESIDENTE DE URUGUAI ENTRE 1907 E 1911

 O protagonismo das Crónicas da Laracha desta semana é para un dos fillos da emigración máis ilustres: o avogado e físico Claudio Williman, que foi presidente da República do Uruguai entre 1907 e 1911. Un persoeiro que, malia ao seu apelido tan pouco bergantiñán, ten as súas orixes en Caión. 

Claudio Williman (bibliotecadigital.bibna.gub.uy)

   Varios artigos publicados na prensa de Montevideo nos primeiros anos do século XX en torno á nacionalidade dos proxenitores de Williman suscitaran, no seu momento, non poucas discusións entre os xornalistas charrúas. Uns afirmaban que eran de orixe alemá, outros inglesa e os menos galega. Por riba, ningún dos contendentes aportaba probas satisfactorias aos seus contrincantes da pluma. Mais aquela incógnita ía quedar resolta coa información que publicaba, baixo a sinatura de Pedro Dubra Brandón, o xornal coruñés El Noroeste o día 20 de xuño de 1910:  

  "(…) publicamos a continuación la partida de matrimonio que los autores de la existencia de aquel, aunque joven, esclarecido gobernante. Los padres del presidente Williman, como los del presidente Gabriel Antonio Pereira y los del presidente Lorenzo Latorre, que también gobernaron aquel país en épocas no muy lejanas, nacieron en esta provincia de la Coruña, y en ella nació también el primer europeo que cruzó la América de oriente a occidente, Núñez de Balboa, para ofrecerle al mundo civilizado, con un nombre simpático (símbolo de la paz) el océano más extenso entre los que cubren la superficie de nuestro globo. La partida a que nos referimos dice así

“Don Domingo Carballo Antelo, cura párroco de Santa María del Socorro de la Villa y puerto de Cayón, distrito municipal de Laracha, provincia de la Coruña.

Certifico: que en el folio sesenta y nueve vuelto, del libro tercero de casamientos de esta de mi cargo se halla la partida siguiente:

En la capilla de San Roque que hace de parroquial de Santa María del Socorro de la villa y puerto de Cayón, a veintidos días del mes de Febrero, año de mil ochocientos cuarenta: Yo D. José Cambón, presbítero, teniente cura de la misma, con licencia expresa del P. P. Fr. Domingo Eujo, vicario cura de ella en propiedad, precedidas las tres canónicas moniciones en tres días festivos tanto en esta, como en la de Santiago de Arteijo, y no haber resultado impedimento alguno, según más bien consta de la certificación dada por D. Manuel Rodríguez Cambón, cura rector propio de la de Arteijo; asistí al matrimonio que por palabras de presente y mutuos consentimientos exteriormente sensibilizados contrajo José Williman, soltero natural de San Cosme de Mayanca y vecino de la referida de Arteijo, hijo legítimo de Claudio Williman, natural de la Saboya de Francia y de su mujer Caetana Lugrís, natural y vecinos que viviendo fueron de la de Moyanca; con Antonia González, también soltera, hija legítima de de Manuel González, ahora difunto, natural de Santa Justa de Moraña, y de su mujer Josefa de Otoño, natural y vecinos de este puerto; se observó lo prevenido en las Sinodales de este arzobispado y reales pragmáticas de S.M., en el mismo recibieron las bendiciones de la iglesia y se hallaron presentes Antonio Paz, Pedro de Otoño y D. Mariano García, todos vecinos de esta villa y puerto; y para que conste lo firmo al día, mes y año ut supra. José Cambón.”

   Así pois, grazas a esta partida de matrimonio publicada en El Noroeste en 1910, ían quedar esclarecidas as orixes dos pais do noso homenaxeado: ata o momento de darse o “si quero”, José Williman Lugrís residía en Arteixo e Antonia González de Otoño en Caión. A parella non ía tardar en facer a maleta da emigración para empezar unha nova vida en Montevideo, onde montan un estabelecemento de ultramarinos na rúa de Andes, esquina coa rúa Mercedes. Segundo un xornal da época, na trastenda deste negocio, Claudio, que nacera na capital charrúa o 10 de outubro de 1861 … “estudiaba sus lecciones y algunas veces cosquilleaba en el humor de su buenísima madre, que le reprendía en gallego, dando lugar sus travesuras a que el severo D. José le advirtiese que era hora ya de que se fuese a clase, obedeciendo Claudio, no sin dejar de vocear y de dar saltos porque era un diablejo rubio y de ojos azules, tan travieso como avispado e inteligente”. 

   Claudio, que era sobriño de Mariano G. Williman, coñecido republicano federal da capital uruguaia, comeza a súa carreira universitaria aos 19 anos. Os seus méritos académicos ían ser extraordinarios, gañando a cátedra de Física da Universidade da República en 1885. Dende moi novo tivo claro que quería estudar enxeñería, un soño difícil de cumprir xa que por aqueles días non había ningún centro de estudo especializado no Uruguai. O caionés por vía materna principia, entón, a carreira de Dereito que compaxina coa política, actividade que xa levaba certo tempo chamando á súa porta. 

   Militante do Partido Colorado, no ano 1886 participa no departamento de Paysandú na rebelión do legalismo contra o militarismo, na coñecida como a Revolución do Quebracho. Nese mesmo ano, nesa época de radical oposición entre os “blancos” e os “colorados”, o noso protagonista, a quen os amigos e compañeiros coñecían polo alcume do Inglés, obtén a Licenciatura en Dereito.

   Nos anos inmediatos o uruguaio-larachés alterna a labor docente coa súa actividade política e impulsa a fundación da Facultade de Matemáticas (1887), da que foi catedrático honorario, exercendo ademais de profesor na “Academia General Militar”. Moi popular na capital charrúa pola súa bonhomía e a súa singular intelixencia, en 1889 sería elexido edil por Montevideo. Maiztegui, historiador, profesor e xornalista falecido en 2015, definía a Williman como merecedor de grandes virtudes, pola súa “espléndida actividad docente, su cultura amplísima, su recia personalidad de revolucionario del Quebracho y hasta su carácter de eximio componedor, de nexo de entendimiento entre los hombres, tarea de la que hizo un arte basado en la serenidad de temperamento y el sentido del humor”.

   En 1895, catro anos despois de converterse no Decano da Facultade de “Enseñanza Secundaria y Preparatoria”, Claudio casa con Carmen Pastora Martínez Santos, sendo froito do matrimonio José Claudio, Horacio Alberto, Osvaldo Alfredo e Enrique Guillermo.

   Tres anos máis tarde do casamento, ao producirse o golpe de estado de Juan Lindolfo Cuestas, Williman ía ser nomeado membro do Consello de Estado. Malia ao seu notorio rexeitamento do formalismo militar, en 1904 combate na Guerra Civil o levantamento “blanco” para defender a constitucionalidade ameazada polo alzamento encabezado por Aparicio Saravia, sendo xefe do 4º Batallón de Infantería.

   Rematada a Guerra Civil, José Batlle y Ordóñez desígnao ministro de Goberno nun tempo no que xa era unha das figuras máis populares do coloradismo, prestixio que conduciría a Batlle a decantarse polo persoeiro de orixe caionesa como o seu candidato para sucedelo na presidencia da República. E así, o día 1 de marzo de 1907 o Dr. Claudio Williman era elexido polo Parlamento presidente do Uruguai (70 votos de 79).

Claudio Williman (https://es.wikipedia.org)

   O seu goberno íase caracterizar polo grande interese en reforzar o sistema xudicial e a promoción dun estado constitucional sólido. Entre as accións máis destacadas da súa xestión, hai que resaltar a abolición da pena de morte, a creación do Ministerio de Industria e o Ministerio de Obras Públicas, ademais da aprobación da Lei do Divorcio e a creación da Corte Suprema. Outro dos aspectos que melloraron considerablemente durante o goberno de Williman, foi o desenvolvemento económico do país fundamentado na gandería, na agricultura e no comercio, sector no que nacionalizou o porto de Montevideo e a rede telegráfica, instalando tamén a rede telefónica estatal que ía competir coas dúas privadas preexistentes.

     Por outra banda, durante o seu goberno tamén se ían dar cambios importantes na educación, como a eliminación do ensino relixioso dos colexios públicos e a creación de centos de escolas distribuidas en toda a xeografía uruguaia, especialmente nas áreas rurais. En canto ao sector político, a convivencia entre os dous partidos maioritarios como o Partido Nacional e o Colorado, foi totalmente positiva e armónica, uns partidos que durante ese periodo 1907-1911 mantiveron unha disposición ao diálogo con tendencia moderada. En canto á xestión internacional, o goberno do caionés por vía materna tivo unha acertada visión negociadora que alcanzou a realización de acordos en termos fronteirizos cos gobernos arxentino e brasileño.

Fotografía tomada sobre o ano 1911 na que vemos sentados, de esquerda a dereita, a Claudio Williman, Diego Pons e José Batlle y Ordoñez (Escaneada do libro Mi Tierra Uruguay, El Observador, Montevideo, 1997)

    Finalizada a súa presidencia, Williman viaxou a Europa e a volta, en 1912, ocupou por segunda vez o reitorado da Universidade. Posteriormente, entre 1916 e 1924, apartado xa das loitas políticas, foi presidente do Banco de la República. O seu neto e biógrafo describíao así: “de aspecto sajón, delgado y erguido, pareciendo por ello de más altura que la real, de cabellos lacios, finos y rubios, ojos azules claros, con un gesto de seriedad que disimulaba de manera desconcertante su temperamento afectivo, afectuoso y a veces bromista”. 

   O noso homenaxeado falecería en Montevideo o 9 de febreiro de 1934. Camiño dos noventa anos do seu pasamento, no Uruguai aínda hai quen pensa que ten pendente un máis que merecido recoñecemento polos constantes esforzos realizados pola paz e pola súa importante obra reformista. Como esas brisas que de cando en vez atravesan as mañás soleadas, aquel fillo de José Williman e da caionesa Antonia González, pasou pola historia da súa patria de forma case desapercibida, mais iso si, regando a terra de fecundas sementes que floreceron anos despois nunha realidade superior.

FONTES:

-GARRIDO RIAL, SANTIAGO (2020): Claudio Williman: abogado y físico, presidente de Uruguay en 1907 y natural de Caión, La Voz de Galicia, 10 de outubro.

-MAIZTEGUI CASAS, LINCOLN RAÚL. Uruguay-Recortes de Historia. El hombre que fue paréntesis. Blogdiario.com