A LARACHA NA "DESCRIPCIÓN HISTÓRICO-GEOGRÁFICA DE SUS FELIGRESÍAS" DO ARCEBISPADO DE SANTIAGO (1928-1930)

  AS PARROQUIAS DA LARACHA NA DESCRICIÓN HISTÓRICO-XEOGRÁFICA PUBLICADA EN 'EL IDEAL GALLEGO' ENTRE 1928 E 1930


   Dende que abrimos estas Crónicas da Laracha en outubro de 2021, fomos publicando ocasionalmente unha serie de interesantísimas descricións sobre as parroquias de Lestón e Lemaio escritas nos anos 1620, 1752, 1826, 1850, 1928 e 1930. Posteriormente, faríamos o propio coa parroquia de Soutullo (xa vos adianto que a seguinte será Erboedo) cunha xeira que hoxe chega ao seu fin cun traballo realizado polo arcebispado de Santiago de Compostela que se publicou no xornal El Ideal Gallego entre 1928 e 1930.

   Deseguido transcribimos o artigo sobre a parroquia de Soutullo publicado no devandito medio herculino o 10 de marzo de 1930:

 

ARZOBISPADO DE SANTIAGO

Descripción histórico-geográfica de sus feligresías

ARCIPRESTAZGO DE FARO

(PROVINCIA DE LA CORUÑA)

SANTA MARÍA DE SOUTULLO

(Laracha)

Igrexa de Santa María de Soutullo

La parroquia

Curato de entrada; tiene como anejo a Golmar; patronato alterno de la Corona y del Marqués de Camarasa; iglesario.

Llega el correo por la capital del Ayuntamiento que se halla a 3 kilómetros al Oeste; de la del partido (Carballo) se encuentra a 13 kilómetros.

Abeleira, la más crecida, 42 almas, Cardosas, Gosende, Iglesario, Xesta y Seixo son sus aldeas, habiendo además grupos menores que reúnen 81 habitantes.

Sus viviendas suman 68, de las que 30 tienen planta única y 33 dos cuerpos, estando vacías 5 por el uso que se les da.

Los habitantes de hecho alcanzan a 223 y a 234 los de derecho.

Las fiestas son el 13 de agosto.

Produce cereales y maderas y abunda la caza; su terreno es monte y llano y su clima frío, pero saludable; hay caza y pesca, y arbolado; cría ganado vario.

Cuenta con escuela nacional, barbería, carpintería, parada de sementales, parador y posada y taberna.

 

Situación

Encuéntrase en la falda de los montes de Seixoso y Trasaris, a un kilómetro de la margen izquierda del río Lagareira que viene de Soandres por Coiro.

Linda por el sur con su anejo de Golmar y por el este con el elevado Monte de Santa Marta, uno de los más notables del Ayuntamiento y cuya altura es de 439 metros sobre el mar.


Creación de aldeas

En el censo de 1910 no figuraba la feligresía de Soutullo sino con grupos menores: pero como en el de 1920 se redujo el número de viviendas para adjudicar el término de aldea, pasaron a esta categoría varios grupos entonces menores y quedando como estas las entidades llamadas Melio, Novás, Seixoso, Soutullo, Vidueiro y Vilanova, pero apareciendo algún nombre que antes no figuraban en el Nomenclátor como es de la aldea de Iglesario.



ARZOBISPADO DE SANTIAGO

Descripción histórico-geográfica de sus feligresías

ARCIPRESTAZGO DE BERGANTIÑOS

Provincia de La Coruña

SANTA MARIÑA (MARINA) DE LEMAYO

(Laracha)

   Es curato de entrada: presentación de don Gerardo Bermúdez de Castro: no tiene casa rectoral ni iglesario: 397 habitantes de hecho y 404 de derecho: 95 edificios, 40 de un cuerpo y 55 de dos y 9 albergues. Carretera de Coruña a Fisterra (Finisterre): está a 5 kilómetros de la capitalidad municipal y a 7 de la del partido (Carballo): sociedad sindicato agrícola.

   Cruceiro Vello, Fontaiña de arriba, Lemayo, Outeiro, Pereiro, Proame, la más crecida, 65 habitantes, Ramo y Tuixe de arriba son sus aldeas, habiendo grupos menores con crecida población, pues dan un contingente de 113 almas.

Casas antigas do lugar de Proame

   El término se halla sito al O. en una entrada de su Ayuntamiento en el de Carballo, con el que linda por N., O. y S. separado por un afluente al río Vilán. Es de monte y llano y lo riega, además del que sirve de límite, otro arroyuelo que como el anterior baja al S. y de E. a O. Tierra de mediana calidad y no mucho arbolado: clima templado, sano y de buena ventilación, recolectándose trigo, maíz, centeno, habichuelas y patatas. El ganada de más estimación es el vacuno.

   Tiene a su O. el monte O Vixía: río Vilar atraviesa la parroquia y se interna en Bértoa (Carballo) y el río Grande es tangente en Tuixe. Tiene cartería en Proame.

   En esta parroquia existen dos capiteles probablemente del siglo VII al VIII sirviendo de pila de agua bendita uno y el otro de base y fueron descritos por el señor Cortés, finado párroco de Razo en el “Boletín” de la R. A. Gallega, número 98.

   En el presbiterio hay una lápida con un hermoso escudo y en él dos bustes y letras ilegibles. En la pared de una casa, próxima a la iglesia, que carece de valor arqueológico, hay un escudo igual al del presbiterio.

 

 

  A PARROQUIA DE LESTÓN NA DESCRICIÓN HISTÓRICO-XEOGRÁFICA PUBLICADA EN 'EL IDEAL GALLEGO' EN 1930

 

ARZOBISPADO DE SANTIAGO

Descripción histórico-geográfica de sus feligresías

ARCIPRESTAZGO DE FARO

Provincia de La Coruña

SANTA MARÍA DE LESTÓN

(Laracha)


Artigo publicado en El Ideal Gallego o día 15 de Marzo de 1930:


La parroquia

Es filial de Larín (Arteijo) con la que linda al N. por la cima de los montes que dividen la cuenca del Anllóns del valle de Arteijo.

Recibe el correo por la capital del ayuntamiento de la que la separan 2 kilómetros al O. y hay 12 kilómetros de la cabeza del partido (Carballo).

Cruza por la feligresía y aldea de Payo Saco la carretera a Finisterre.

Ascienden a 624 sus habitantes de hecho y a 664 los de derecho, ocupando 173 edificios, 98 de un piso y 75 de dos, viéndose vacíos 9 por el fin a que se dedican: cuenta con 6 albergues.

Barreira, Centulle, Fofelle, Grela de Arriba, Iglesario, Lestón, Torre y Payo Saco son sus aldeas, y grupos menores reuniendo estas 104 almas.

Payo Saco es la entidad más crecida con 133 habitantes y otra parte con 68 pertenece a su iglesia principal de Larín.

Sus fiestas son el 12 y 13 de noviembre.

Produce lo que el término municipal y especialmente madera de pino: cría ganado variado: hay caza.

Hay en el término: abacerías, albañiles, alpargaterías, cafés, carpinterías, herradores, herrerías, hojalatería, parador, y posadas, sastrería, tabernas, comercios de tejidos, zapatería, etc.

La Junta comarcal de ganaderos de Bergantiños está domiciliada en Payo Saco.

Igrexa de San Martiño de Lestón

Situación

Extiéndese al E. de su municipio y su terreno participa de monte y llano, siendo este de mediana calidad y aquel no muy poblado: su clima es saludable y templado.

Sus aguas contribuyen a formar con el río Pequeno, el brazo del río Vilán o San Román que va por Torás a formar otro brazo del Anllóns.

 

La feria

Es muy celebrada y concurrida la de Contratación general que se verifica en Payo Saco los primeros y terceros domingos de mes.

Viene de muy atrás, y antes de que ahora es en el tercer domingo se celebraba el día 15 y se conocía por “feria de Paisaquiño”.

 

Historial

Payo Saco figura en el siglo X con el nombre de “Pairagio”.

Hay el castro llamado de Lestón.










Ningún comentario:

Publicar un comentario