mércores, 27 de abril de 2022

A CAMPÁ INGLESA DA IGREXA DE TORÁS

    Situada na esquina formada pola Avenida de Caión e a rúa Silverio Moreda, en pleno centro do casco urbano da Laracha, atópase a igrexa nova da parroquia de Santa María de Torás. Baixo o impulso de D. Anselmo Graíño Calo, crego da freguesía naquela hora, o templo foi construido na década dos sesenta do pasado século grazas á labor da veciñanza que, dende a colocación da primeira pedra, traballou arreo na edificación do templo, xuntándose acotío brigadas de máis de oitenta persoas.

   Precisamente, tras o pequeno enreixado e o xardín que o rodea, tallado en bronce sobre un monólito de cantería de dúas pezas, érguese sereno e sorrinte o rostro de D. Anselmo. Falecido en 1997 aos 63 anos de idade, o crego contempla a vida da parroquia dende a praza que leva o seu nome e na que se sitúa a igrexa nova de Torás pola que tanto loitara, unha igrexa que conta cunha tipoloxía de planta de salón, cunha única e ampla nave rectangular.

   Da súa construción destacan catro grandes contrafortes en cada un dos muros laterais, dándolle ese xeito de sobriedade que a caracteriza. A fachada principal está adornada por un gran rosetón e unha sinxela espadana na súa parte central de tres ocos nos que podemos ver as dúas campás do templo, dous sinos que antes da inauguración en 1968 desta igrexa nova, penduraban nos dous ocos da espadana da igrexa vella.

 

Igrexa nova de Torás

    Grazas á erudición do admirado e prezado Xosé Troiano Carril, eminencia do mundo dos sinos que, xunto a Estanislao Fernández de la Cigoña, leva anos preparando un libro sobre as campás das parroquias galegas e os seus fundidores, temos abondosa información das dúas de Torás.

    Nunha das campás, mirando de fronte á fachada a que está situada no oco da dereita da espadana, aparece a seguinte inscrición: “PALACIO Y LISTE EN ORAZO. 1861”. Segundo os datos de Troiano, Juan Liste Pereiras (1823-1909), natural de Orazo (A Estrada, Pontevedra) asociárase cun fundidor ambulante chamado Palacio (que posiblemente procedía de Cantabria) e ambos comezaron a fabricar campás do obradoiro de Orazo, entre elas esta da que estamos a falar da parroquia de Torás e unha das existentes na igrexa de Golmar, fundida tamén en 1861. Despois de traballar xuntos durante unha década, entre 1860 e 1870, posteriormente, as campás desta fundición ían ser asinadas só por Juan Liste e, andando no tempo, tamén comezaría a fundir sinos o seu fillo José Liste Villanueva (1858-1927), que foi quen quedou a cargo do obradoiro despois da morte de seu pai, acaecida en 1909. Precisamente, nunha das dúas campás da capela de Santa Margarida de Montemaior, aparece a seguinte inscrición: “JOSÉ LISTE EN ORAZO. 1895”

    Na outra campá da igrexa nova de Torás reza a seguinte inscrición: “MEARS & STAINBANK, WHITECHAPEL FOUNDRY. LONDON./ OMNIA FIANT AD GLOIAM DEI./ D. FRANC. FERRER LLUCH ET CONJUX D. ISAB. PEREZ/ DE FERRER VOTUM SOLVENTES DONANT HUN. CAMPANUN/ ECCLESIA SANTAE MARIAE VIRG. DE TORAS./1891”, que despois da oportuna tradución vénnos a dicir que… “Mears & Stainbank, Fundición de Whitechapel, Londres./ Todo sucede a la gloria de Dios./ D. Francisco Ferrer Lluch y su conyuge D. Isabel Pérez de Ferrer dona este voto. Campana/ de la iglesia de Santa María de Torás./1891.

 

Campá inglesa da igrexa de Torás (Cortesía de Xosé Troiano)

    A Mears & Stainbank Whitechapel Foundry estaba situada no distrito londinense de Tower Hamlets e dedicouse principalmente á fabricación de campás e os seus accesorios, aínda que tamén proporcionou campás de man e carrillóns. A fundición, que no momento do peche era a máis antiga de Gran Bretaña (creárase en 1570), destacou por ser o fabricante da campá da Liberdade, en inglés Liberty Bell, un famoso símbolo da independencia estadounidense e da abolición da escravitude; e mesmo por relanzar o Big Ben, a campá máis grande elaborada por esta casa, que soa desde o 31 de maio de 1859 na Torre do Reloxo, a Torre Elisabeth, situada no lado noroeste do pazo londinense de Westminster, a sede do Parlamento do Reino Unido. Tras case 450 anos elaborando campás, a Mears & Stainbank Whitechapel Foundry ía pechar o 12 de xuño de 2017. Dos máis de trinta mestres fundidores que pasaron ao longo da historia polo obradoiro desta afamada empresa británica, Alfred Lawson, mestre entre 1884 e 1904, foi quen fundiu a campá menor de Santa María de Torás aló polo ano 1891, sino custeado polo comerciante coruñés Francisco Ferrer Lluch, persoeiro do que falamos deseguido. 

   O noso protagonista era bisneto dun dos grandes empresarios do século XVIII, Francisco Ferrer y Albá, comerciante catalán establecido na Coruña desde 1757 que casara con Francisca Artiaga Beitia, unha muller pertencente a unha familia acomodada de orixe asturiano. Froito deste matrimonio foron Rosa, María Ignacia e Francisco Ferrer y Albá, o único fillo varón que continuaría a estirpe. Nado na Coruña en 1779, este Francisco, que sería alcalde da cidade herculina en varias ocasións1, casou con María Magdalena Andrea Gundián Carrais, filla do procurador da Real Audiencia da Coruña, José Francisco Gundián Bañales, pero quedou viúvo en 1818. Tivo con ela cinco fillos, un deles Francisco Ferrer Gundián, que contraeu nupcias con Juana Lluch Gómez. Un dos fillos deste matrimonio foi Francisco Ferrer Lluch, o persoeiro que doou unha das campás de Torás.

    A actividade empresarial dos Ferrer comezara con negocios que abarcaban a industria da salgadura de peixe, as inversións navieiras e outros negocios comerciais que se foron diversificando co paso dos anos. Ao mesmo tempo, durante a Guerra da Independencia española e a posterior volta ao trono do Borbón, Ferrer y Albá presta apoio económico á causa liberal. 

    A represión que a cidade coruñesa sufriu a mans do exército borbónico tras o fracaso das sublevacións liberais ía supor un grave quebrantamento para a actividade mercantil da empresa. Non obstante, no ano 1829, Ferrer y Albá constituíu unha sociedade cos seus fillos Francisco -o pai do doador da campá de Torás- e José, que tiña a súa sede no número 12 do Cantón Pequeno coruñés, nun edificio que tamén era vivenda familiar. A devandita sociedade, rexistrada comoCasa de comercio de Francisco Ferrer y Albá”, emitía numerosas fianzas de Reais Patentes Mercantes e de Corso para barcos que, dende A Coruña, se dirixían na súa meirande parte a América con mercadorías e pasaxeiros (tamén hai rexistros de fretes de barcos con destino a portos españois).

    Ademais diso, Ferrer y Albá, ao igual que a maior parte dos comerciantes coruñeses da época, ía aproveitar en numerosas ocasións as súas embarcacións para a trata de negros. Cos beneficios da venda de escravos na Habana adquiría produtos das colonias, en especial café, té e azucre, que eran transportados e vendidos na Coruña ou exportados a Europa. Ferrer y Albá tivo, ademais, participación en numerosas empresas adicadas aos seguros e aos transportes. 

  A etapa de recesión económica que afectou a Europa na década de 1840 supuxo o fin da Casa comercial de Ferrer y Albá, que se declarou en quebra en 1851.

  Francisco Ferrer Lluch, o doador da campá de Torás, nace na Coruña en 1828 e estuda na Escola de Náutica da cidade herculina. Saca o título de piloto antes de alcanzar os 20 anos de idade, iniciándose laboralmente como piloto naval nun dos barcos da familia. Coetáneo de grandes persoeiros da historia da Coruña como Eusebio da Guarda ou Fernando Rubine, foi adquirindo experiencia no mundo dos negocios nas numerosas viaxes realizadas a América antes da quebra de Casa comercial de Ferrer y Albá. Na súa edición do 27 de novembro de 1847, o Boletín Mercantil e Industrial de Galicia facíase eco dunha destas viaxes:

  Para La Habana. Con escala en Santiago de Cuba y Puerto Rico. Dará la vela el 15 de Diciembre próximo, el acreditado bergantín Hércules de porte 192 toneladas, clavado, empernado y forrado en cobre, al mando de su capitán D. Francisco Ferrer y Lluch. Admite pasageros y un resto de carga á flete. Lo despacha su armador D. Francisco Ferrer y Albá, cantón de Laci número 122.”

   O noso protagonista contrae nupcias nesa altura con Isabel Pérez López. Curiosamente, unha irmá de Francisco, María, tamén ía casar cun irmán de Isabel, José.

   Ao igual que fixeran no seu momento os seus devanceiros e co aprendicaxe da experiencia vivida coa quebra da casa fundada por seu bisavó, a medida que prosperaba nos seus negocios, Francisco Ferrer Lluch foi diversificando as súas actividades comerciais e financieiras ao tempo que se introducía progresivamente en novas ramas económicas, ampliando os seus horizontes empresariais, que lle proporcionaban un importante incremento dos beneficios e unha acomodada posición na burguesía herculina da época. Así, ao negocio navieiro, co frete das embarcacións que capitaneaba nas travesías a América, fóronse sumando negocios como a venda de produtos coloniais ao por maior, a salgadura ou, entre outras actividades, o sector mineiro:

  “El señor D. Francisco Ferrer y Lluch, del comercio de esta plaza, ha presentado en el Gobierno civil una pertenencia de 10 minas de hierro con el título “Leticia” en el paraje de Lourdio, término municipal de San Saturnino3.”

  Membro activo da sociedade coruñesa da época, a finais do século XIX é un dos directivos habituais da Cámara de Comercio da Coruña, nunha época na que encargou en Londres, na Mears & Stainbank Whitechapel Foundry a tantas veces nomeada campá da igrexa de Torás. Descoñecemos cal era a relación que este persoeiro Ferrer tiña coa Laracha. Se cadra viña dada pola actividade pesqueira en Caión para as súas fábricas de salgadura. Ou mesmo pola súa probable amizade con D. José Orellán, párroco de Santa María de Torás nos ultimos anos do século XIX e nos primeiros do XX.

   Vítima dunha cruel enfermidade, Francisco Ferrer y Lluch faleceu na Coruña o 24 de febreiro de 1902 aos 74 anos de idade. A súa viúva Isabel Pérez finou o 15 de outubro de 1915. Se escoitedes repenicar as campás da igrexa de Torás, non esquezades que os seus nomes resoan na Laracha dende 1891.

 

La Voz de Galicia, 25 de febreiro de 1902

__________________

1 O 19 de abril de 1820 Francisco Ferrer y Albá pasou a ser o noveno alcalde do concello da Coruña. O seu goberno municipal era de corte liberal e estaba integrado por burgueses e comerciantes. En 1834 Ferrer ía volver á política municipal como alcalde interino. En 1835 pasou a ser o primeiro rexedor do cabido e en outubro de 1836 xurou o cargo como segundo alcalde. Pouco despois asumiu o cargo de vicepresidente da xunta de comercio da cidade. En xaneiro de 1842 foi nomeado de novo alcalde da Coruña.

2 Vid. Boletín Mercantil e Industrial de Galicia, 27 de novembro de 1847, páx. 4.

3 Vid. La Voz de Galica, 8 de decembro de 1889, páx. 2.

mércores, 20 de abril de 2022

A PARROQUIA DE LESTÓN NO DICIONARIO DE PASCUAL MADOZ (1845-1850)

  O Diccionario geográfico-estadístico-histórico de España y sus posesiones de Ultramar é unha magna obra publicada por Pascual Madoz entre 1845 e 1850. Composta por dezaseis volumes, describe todas as poboacións de España, así como termos da historia española. Supuxo na época unha mellora importante respecto ao Diccionario geográfico-estadístico de España y Portugal, que Sebastián Miñano acabara de publicar en 1829. 

   Estas son as referencias á parroquia de Lestón (lembrade que cando Madoz menciona o número de “vecinos” refírese a familias e, cando fala de “almas”, refírese aos habitantes:


LESTÓN (SAN MARTÍN DE)

   Feligresía en la provincia de la Coruña (2 ¾ leguas), diócesis de Santiago (7), partido judicial de Carballo (2) y ayuntamiento de Laracha (1 ¼ ): SITUACIÓN sobre el camino que desde Cabovilaño se dirige á la Coruña por la feria de Payosaco; disfruta de CLIMA templado y sano por su buena ventilación. 

  Cuenta 90 CASAS distribuidas en los lugares o aldeas de Aguiuncho, Casanova, Castro, Centulle, Feal, Fofelle, Ganduma, Grela, Iglesario, Lestón, Payosaco, Robadeira y Torre: tiene una escuela de primera educación indotada, a la cual concurren 17 niños. 

 

Casa do lugar de Fofelle

  La iglesia parroquial (San Martín), es anejo de San Esteban de Larín, con quien confina el TÉRMINO por N.; por E. con Sta. María de Herboedo; por S. con Sta. María de Soutullo, y por O. con Sta. María de Torás, estendiéndose de N. á S. ¼ de legua , y algo más de E. a O.: le baña el río que baja de Coiro á Carballo, y se une con el Lubián, formando entre los dos el río Allones. 

  El TERRENO participa de monte y llano, aquel poco poblado, y este de mediana calidad. Ademas del CAMINO ya citado, los hay vecinales, y todos mal cuidados, y el CORREO se recibe por la capital del partido. 

  PRODUCE: trigo, maíz, habichuelas, patatas y lino; cría ganado, prefiriendo el vacuno, hay alguna caza. INDUSTRIA: la agrícola, telares para lienzo y molinos harineros. El COMERCIO se reduce al que proporciona la feria que se celebra en la citada aldea de Payosaco, los primeros domingos de cada mes, cuyo tráfico principal es de ganado vacuno, frutos, legumbres y utensilios de cocina, siendo muy concurrida de las gentes del país. POBLACIÓN: 90 vecinos., 402 almas. CONTRIBUCIÓN: con su ayuntamiento.

mércores, 13 de abril de 2022

UN ESPECTÁCULO CHAMADO 'REPI'

  O protagonismo das Crónicas da Laracha (http://cronicas-da-laracha.blogspot.com/) desta semana é para Alberto Felípez VentureiraRepi’, un dos históricos do fútbol caionés que paseou con fachenda o nome da súa vila de nacemento por toda a xeografía española nas tempadas que disputou a Segunda B e a Segunda División, que non foron poucas.

   Fillo de Valentín Felípez Leal, antigo extremo do Paiosaco e do Club do Mar, e de Carmen Ventureira, Repi nace en Caión o 27 de febreiro de 1972. Dende moi cativo xa amosa a súa afección polo fútbol, cando coleccionaba os álbums da Liga e tiña todos os cromos “repitidos”, de aí o alcume de Repi. Aquela afección pola pelota íao levar a xogar nas categorías infantil e xuvenil do Club do Mar, entidade que seu pai presidiu durante moitos anos.

    O rapaz de Caión debuta con tan só 16 anos no equipo de modestos do Club do Mar, co que, posteriormente, xoga a final da Copa da Costa da tempada 1990/91 que o cadro mariñeiro, adestrado naquela hora por José Collazo, perde co Laxe. Malia a derrota, o seu destacado labor na liña ofensiva do once caionés lévao a fichar na campaña seguinte no Bergantiños, no que xa levaba algún tempo xogando o seu veciño Pea. Dirixido por Ramón Piña, o equipo de Carballo remata o campionato no cuarto posto da Terceira División, praza que lle daba dereito a disputar a promoción de ascenso á Segunda División B que os da camiseta vermella, finalmente, non ían conseguir. Na tempada 93-94, na que o Bergantiños se proclamou campión da Terceira División, Repi contribúe de xeito notable ao éxito do histórico campionato ligueiro do once de Carballo, éxito que estivo a piques de ser dobre xa que só a golaveraxe desfavorable co Fuenlabrada na fase de ascenso impediu, unha vez máis, alcanzar a Segunda División B.

    Tras dous anos xogando no Bergantiños a un altísimo nivel, o xogador de Caión ficha na campaña 94/95 no R.C. Deportivo da Coruña para disputar co Fabril a Terceira División. Alí, no equipo dirixido por José Manuel Corral, coincide co tamén larachés Javi Fuentes e ambos os dous son pezas importantes no ascenso do filial deportivista á Segunda B, categoría na que Repi debuta no partido Fabril-Mensajero correspondente á xornada 14ª da tempada 95-96 que os herculinos vencen na casa por 3-2. Aquela ía ser a súa última campaña como branquiazul, dando paso a unha curta estadía no Cerceda, club no que, baixo as ordes de Paco Zas e Vicente Mallo, consegue un meritorio sexto posto na Terceira División na tempada 1996/97.

    Na seguinte campaña, o futbolista de Caión xoga na Segunda B co Endesa As Pontes de Paco Melo, cadro no que fai uns números extraordinarios xogando de titular, no flanco dereito da liña defensiva, 31 partidos nos que anota dous goles. Estas boas cifras individuais non axudarían a impedir o descenso do equipo pontés, mais, pola contra, íano levar a recibir unha boa oferta dun dos históricos do fútbol español, o Burgos C.F., a onde chega na tempada 98/99 da man do técnico asturiano Vicente González-Villamil, que se fixara no noso protagonista cando estaba á fronte do Marino de Luanco. 

   Co equipo da capital burgalesa Repi disputa tres play offs consecutivos1, logra un ascenso e cumpre o soño de xogar na Segunda División, categoría na que o técnico Enrique Martín, o lendario ex-xogador do Osasuna, o fai debutar o 2 de febreiro do 2002 no partido da 25ª xornada Extremadura-Burgos, que os da zamarra branquinegra perden 2-0. Repi, un dos xogadores máis admirados entre os seareiros do Burgos por deixar a vida en cada partido como lateral dereito de gran percorrido, ía xogar un total de catorce partidos máis na categoría de prata do fútbol español co once castelán-leonés. O último deles foi o correspondente á xornada 42ª, disputado no estadio Vicente Calderón ante o Atlético de Madrid de Luís Aragonés, club no que xa destacaba un tal Fernando Torres. O partido, que rematou 1-1, serviu para que os colchoneiros celebrasen, ao final dos 90 minutos, a súa volta á Primeira e os burgaleses manterse un ano máis na Segunda ocupando finalmente o posto 16º da táboa clasificatoria

 

Formación do Burgos C.F. na tempada 2001/02 con Repi de capitán (Cortesía de Alberto Felípez 'Repi')

   Mais, unhas semanas despois daquelas celebracións, o Burgos C.F. era descendido á Segunda División B por non poder converterse en sociedade anónima deportiva, feito que ía levar a moitos xogadores do plantel a facer a maleta, entre eles Repi, quen, con todo, lembraba recentemente de xeito positivo a súa etapa na cidade burgalesa: Burgos deume todo como futbolista. Pese a que ao principio paseino mal e custoume adaptarme, agora é como a miña segunda casa e alí teño moitos dos meus mellores amigos. Logramos un ascenso marabilloso e para min foi un orgullo participar nel”.

   Rematada de xeito surrealista a súa estadía no Burgos C.F., na tempada 2002/03 o futbolista de Caión xoga uns meses na Terceira División co Atlético Arteixo ata que ficha no mercado invernal no Orihuela. Repi disputa un total de 20 partidos neste equipo valenciano, que finalmente, e despois de pasar catro adestradores polo banco, entre eles o ex-xogador do F.C. Barcelona Juan Manuel Asensi, acabaría perdendo a categoría quedando de pechacancelas do Grupo III da Segunda División B.

   Na 2003/04 volve de novo ao Atlético Arteixo que, naquela altura, adestraba Carlos Brizzola. Dende o lateral dereito, subindo a banda con rapidez e centrando sempre con perigo, Repi achega calidade e experiencia e é peza fundamental na consecución do subcampionato ligueiro da Terceira e no posterior play-off contra o Pinto e o Oviedo no que os da camiseta branca e vermella ían lograr o histórico ascenso á Segunda División B. Mais o paso do Atlético por esta categoría sería unha verdadeira decepción para os seareiros arteixáns, xa que o equipo acabou descendendo á Terceira División ocupando o derradeiro posto da clasificación, descenso ao que lle hai que sumar outro máis, neste caso administrativo, por falta de pagamento aos seus xogadores. Repi, que disputara 20 partidos na Segunda B co Arteixo, tras o seu paso polo equipo da vila do Bolaños, xoga a tempada 2005/06 na Terceira co Cerceda e nas dúas seguintes faino no Racing de Ferrol, a 2006/07 na Segunda B, na que tivo minutos en 19 partidos e anotou un gol, e a 2007/08 na Segunda, categoría na que o xogador de Caión non chegou a vestir a camiseta do cadro departamental por mor dunha lesión.

 

Repi na súa etapa no Racing de Ferrol (www.lapreferente.com)

   Na campaña 2008/09 xoga na Terceira co Montañeros baixo as ordes de José Ramón, o ex-futbolista do Deportivo. Repi comparte alí vestiario con Rivera -que chegara a debutar na Primeira co Deportivo-, Aless, Miguel, Madrigal, Herbert, Pablo Fernández… futbolistas que conseguen o subcampionato na categoría, e que, tras o descenso administrativo do Ciudad de Santiago por non pagar os salarios dos seus xogadores, acaban ocupando a praza do cadro compostelán na Segunda División B. Na seguinte tempada, a 2009/10, o futbolista de Caión era un dos integrantes do cadro de xogadores do Montañeros que iniciara a pretempada, mais, unha lesión de nocello, xunto á impaciencia dos dirixentes do club, provocaron que o lateral dereito quedase sen ficha cando xa non tiña marxe de manobra para ir a outro equipo. Ao pouco, recibe ofertas para xogar na Preferente co Estradense e co Laracha mais, finalmente, decide pechar o círculo e xogar na Terceira Autonómica no equipo da súa vila natal, o Club do Mar, onde compaxina a súa actividade co fútbol Indoor, no que xa viña formando parte do plantel do Deportivo dende 2008. Xunto aos Songo´o, Donato, Naybet, Andrade, Fran, José Ramón, Djalminha, Manjarín e compañía, o caionés disputa varias edicións do campionato de veteranos de España, a chamada Liga Placo Fútbol Indoor, na que os deportivistas se ían facer co dobrete de Liga e Copa nas edicións de 2008 e 2010.

   Co Club do Mar, no que exerce un tempo de futbolista-adestrador, Repi consegue dous ascensos e o título ligueiro da Costa da tempada 2011/12, ata que outra inoportuna lesión na campaña 2013-14, xogando na Laracha ante o Sofán na pretempada, obrigouno a colgar definitivamente as botas despois dunha traxectoria de 30 anos de fútbol federado. A partir de aquí, empezaría a levar á práctica a súa filosofía do fútbol unicamente como adestrador, ocupándose da dirección técnica do equipo da súa vila natal, con quen ía lograr o subcampionato da Copa da Coruña de 2016 que o cadro mariñeiro perdeu, no estadio de Riazor, co Betanzos por 1-0. José Manuel Ferreiro, xornalista de La Voz de Galicia da edición de Bergantiños, escribía naquela altura un artigo que titulou Un espectáculo chamado Repi, en clara alusión á forma de vivir os partidos do caionés, que posteriormente dirixiu ao Malpica durante un ano antes de abandonar de maneira definitiva o mundo do fútbol e dedicarse á súa actividade profesional.

   Por se é do voso interese, a biografía de Alberto Felípez Ventureira 'Repi', e a de outros futbolistas do municipio, forma parte de 100 anos de fútbol en Arteixo e A Laracha, libro que contou coa colaboración dos dous concellos. 

 

________________ 

1 No Grupo II da Segunda B, o Burgos ocupara a 4ª praza na tempada 1998/99; a 3ª na 99/00 e a 1ª na 00/01.