Rematada a Guerra Civil, Perfecto Collazo tivo que agardar a que o seu título de mestre, do que xa tomara nota de razón en 1933, fora recoñecido xunto con outros moitos tras recuperarse as actas que se depositaran durante aqueles duros anos nos sotos do Banco de España da Coruña, circunstancia que motivou unha nova anotación de toma de razón en 1939 e, deste xeito, poder optar a unha praza en propiedade.
Tras estos condicionantes, o seu primeiro destino para exercer maxisterio foi na escola da parroquia de Sedes, no municipio de Narón, á cal o mestre de Erboedo se refería como “a feira do trece”. Precisamente alí Perfecto ía realizar, como pasatempo ocasional, os seus primeiros experimentos mineiros, dando de alta algunha que outra cata na compaña dun amigo sobre o que, segundo a súa familia, nunca comentou o nome e a dedicación. O mestre e seu “socio” non obtiveron resultado positivo algún en Narón. Seguramente que se aventuraron neste pasatempo a causa da febre do volframio que naquel mesmo intre se vivía na súa comarca natal de Bergantiños.
Posteriormente, para estar cerca de seus pais e irmáns, Collazo solicitou o traslado á escola de Lemaio, onde xa estivera anos antes e que estaba situada na recta de Proame. Segundo non apuntou a súa familia, tamén parece ser que estivo como interino en Larín (Arteixo) e Coristanco entre 1941 e 1943.
![]() |
Perfecto Collazo Amado nos anos 40-50 (Cortesía da súa familia) |
Ao tempo que desempeña a súa vocación como interino por distintos lugares da provincia, tamén prepara as oposicións ao Maxisterio Nacional polo tribunal da Coruña, obtendo praza por oposición en 1945 para a escola da Ponte do Porto, en Camariñas. A súa chegada a esta localidade descríbea con certa dose de humor no capítulo “Rir sen ganas e con elas” do seu libro “Contos e conversas da nosa Terra”, capítulo que podedes ler deseguido grazas á amabilidade da súa familia, que nos permitiu compartir este tesouriño con todas e todos vós:
“Corría a última metade da década de 1940. Estaba eu recén nomeado mestre da vila da Ponte do Porto. A segunda viaxe que tiven que facer a aquel pintoresco e fermoso lugar partiu da Cidade de Cristal. A Empresa Guillén era a encargada do transporte de viaxeiros a aquela comarca. O empregado que despachaba os billetes detrás da ventaniña, entón pouco amable, díxome:
-O coche está completo. Eu non podo servir máis billetes. Enténdase co revisor e a ver se lle consigue sitio.
O itinerario tiña que percorrelo en dúas etapas: Coruña-Vimianzo, Vimianzo-Ponte do Porto. Esta última, de 10 quilómetros, de longo, de non encontrar algún vehículo de casualidade, tiña que salvala a pé, é decir, andando. Por outra banda, aquel día estaba de rigoroso inverno. As chuvieiras non cesaron en todo momento.
Faltaban poucos minutos para a saída daquela tartana, que funcionaba a gasóxeno, alimentado con carbón ou, a falta deste, con carozos de millo. Xa estivera ao servizo do exército de Franco durante a Guerra Civil. Tódolos viaxeiros se situaron na berlina ata deixala completa. Ninguén se sentou no interior. Daquela, estos coches estaban divididos en dous apartamentos: berlina e interior, correspondentes a primeira e segunda clase. Na berlina viaxaban os ricos e presumidos; no interior, os pobres e tacaños, porque o billete costaba algo menos. Aqueles considerábanse a si mesmos coma a crema da sociedade e calificaban a estoutros coma a quincalla da mesma. O chofer acendeu o motor e o coche comezou a acanear todo coma se tivera medo de ser incapaz de salvar aquel longo percorrido. Entón acerqueime ao revisor e supliqueille un sitio dentro do armatoste, aínda que fora de pé. Este, no cal a amabilidade brillaba pola súa total ausencia, espetoume o seguinte:
-Vostede non pode ir, que non hai sitio.
-Eu son funcionario do Estado e teño que cumprir co meu deber. Para ir andando é moi lonxe -díxenlle con certa enerxía para convencelo.
-Manda carallo con esta xente. ¿Pero non lle dixen a vostede que non hai sitio? Eu non podo estricar o cacharro este porque non é de goma, senón que é de ferro e de latas todas enfurruxadas ¿Entende? Eu non sei como lle vou decir as cousas para que comprenda.
-¿Pero cómo se atreve a decir que non hai sitio se o interior está completamente baleiro?
-Nesa parte non pode ir ninguén porque está sen piso. O único que poder facer vostede é viaxar na baca, pois alí ata agora non vai ninguén.
-¿Pero vou ir alí ata Vimianzo con este tempo tan invernoso que corre? Terían que enterrarme mañán.
-Pois , amiguiño, non lle queda outra alternativa: ou viaxa na baca ou se queda en terra.
Xa o conductor tiña todo preparado para arrincar cando o revisor, despois de falar cos viaxeiros da berlina, veu dereito a min e díxome:
-Mire ho, vaia na baca ata Carballo. Alí apéase un capitán da Garda Civil e pasa vostede a ocupar o sitio del. Pero suba rapidiño que vai arrincar o coche.
Senteime na baca. A altura de Pastoriza comezou a orballar. Abrín o paraugas. Como xa levaba a gabardina vestida e o coche corría pouco, engruñado, empuñando o paraugas fronte a choiva, funme defendendo dela. Pero ao entrar en Carballo, por aquela costa abaixo, o chofer parece que quixo presumir de que o coche non era tan malo como pensaban os carballeses, acelerou de tal maneira que se non cerro o paraugas, co roce do vento, se me esbardallaba todo. Aquela curta distancia foi suficiente para deixarme a gabardina toda empapada por diante.
Na capital de Bergantiños o coche facía una parada dun cuarto de hora. Alí baixei da baca e entrei a ocupar o asento baleiro que deixara o garda civil. A berlina, debido a diferenza de temperatura existente entre esta e o cupé, parecía un forno. Os asentos non eran numerados e os viaxeiros iamos coma as sardiñas na banastra.
O vento procedente da parte de Fisterra, polo xeral, trae case sempre chuvieiras suaves e miudiñas que en Galicia lle chamamos orballo ou calabobos. Pois así ocorreu tamén todo aquel día. Pero ao chegar a Agualada, o cambiar o vento para o Vilán, veu semellante treboeiro que mesmo ao chofer lle costaba traballo ver a estrada debido a cantidade de auga que baixaba polo parabrisas. Entón empezou tamén a chover na berlina. Nen corta nen perezosa, unha señora, que podíamos decir de alto copete porque parecía pertencer a esa aristocracia que se ve obrigada, debido ao seu status, a vivir prisioneira no mundo rural, abriu o seu paraugas para defenderse da goteira que, a bo ritmo, caía enriba do seu dourado peinado. Unha gargallada xeral rompeu dentro da berlina. Un señor que ía fronte a ela houboselle de dislocar a queixada de tanto que abriu a boca a rir. Aínda dalí a un bo anaco seguía retorcéndose e tapando a boca co moqueiro.
Con esta distracción, o percorrido ata Vimianzo fíxose máis curto. Seguía chovendo a cántaras. Eiquí tiven que deixar o coche de liña e tamén aqueles viaxeiros que tan alegres fixeron aquel anaco de distancia, sobre todo, a do peinado dourado.
Dende esta vila ata Ponte do Porto non había servizo público de viaxeiros. Se non aparecía algún vehículo de casualidade, había que salvar a distancia -dez quilómetros- a pé. O correo portábao un señor en bicicleta.
A noite estaba terrible. Golpes de vento, lóstregos, tronos e saraibadas, procedentes da parte do Cabo Vilán, sucedíanse a intervalos curtos. A primeira cousa que fixen foi encargar unha cama na fonda de Enrique coa condición de que se aparecía algún vehículo que me levase ata Ponte do Porto, quedaba rescindido o contrato.
Cun vaso de ribeiro no taboleiro, esperaba impaciente a chegada dalgún “cacharrito” procedente de calquera lugar daquela comarca, ou da Coruña, e que puidera conducirme ao meu punto de destino. Aló polas nove da noite baixou unha camioneta, procedente da Coruña, e, deixando a estrada xeral que conduce a Fisterra, enfilou a estrada que se dirixe a Ponte do Porto e a Camariñas. No cruce destas dúas estradas, parou. Entón fun correndo, desafiando o vento, as saraibas, os lóstregos e tronos ata chegar á devandita camioneta.
-Por favor, ¿poderían levarme ata Ponte do Porto?
-Na cabina, como vostede ben ve, non hai sitio, pois case imos uns enriba doutros; pero mire a ver se pode meterse na caixa. Se é de que atopa sitio, nós non temos inconveniente en levalo- dixo moi amable o conductor.
-Entón espéreme unha miaxiña mentres vou levar un recado alí á fonda. Veño deseguidiña.
-Non tarde; levamos moita presa.
Non mirei se había sitio. Iría aínda que fora colgado na camioneta. Rapidamente cheguei á fonda.
- Por favor dispoñan da cama que lles encarguei. Marcho agora mesmo nunha camioneta. Se vostedes queren, eu págolles a cama. Ao mellor perderon de darlla a outro.
-¡Ai, señor, por favor non diga iso, caramba! ¿Cómo lla imos a cobrar se vostede non a usou nada? Váise tranquilo -dixo moi amable a dona de Enrique.
Rápido coma un lóstrego, cheguei perto da camioneta. Na caixa non había sitio. A baldeira de atrás estaba aberta en posición horizontal e suxeitada aos dous lados polos extremos, co fin de ampliar o piso da caixa. Dentro non había un só cornecho onde poidera meterme. Os viaxeiros e as caixas de mercancía non deixaban un oco libre. Colguei o paraugas do pescozo e, con el á espalda como fan os campesiños, apoiei as puntas dos pés na baldeira, agarreime fortemente coas mans ao toldo que cubría a caixa do vehiculo e, deste xeito percorrín aquela distancia. Aínda que as treboadas non daban tregua, eu, coa gabardina vestida e o coche en dirección contraria a do vento e a da chuvia, non me mollaba.
O malo foi o chegar a un lugariño que lle chaman Braño. Alí parou o vehículo. Dous viaxeiros trataron de saír para apearse. Ían sentados enriba das caixas de mercancía. Para saír armaron un pequeño revoltixo o ter que facer erguerse a outros que tamén viaxaban sentados do mesmo xeito. Todos eles debían ser máis altos co teito que facía o toldo. Este, no medio, tiña acumulado cerca dun metro cúbico de auga procedente da chuvia. Ao erguerse eles, coas cabezas empuxaron o toldo para enriba. Como a camioneta estaba costa arriba, toda aquela cantidade de auga caeu por min abaixo, deixándome coma un pito cando cae e o quitan dunha desas pozas grandes que se forman nos días de moita chuvia.
Cinco mulleres estraperlistas que viaxaban na mesma camioneta, tres de mediana idade e dúas máis mozas, houbo de pasarlles coma ao viaxeiro da berlina: estiveron a punto de darlles un ataque de risa. Unha delas, con palabras entrecortadas, dicía:
-Mirade, mirade como quedou este señor. Parece un pito cando o sacan dun caldeiro de auga.
Eu tamén facía esforzos para rirme co fin de darlle color axeitado o conto; pero aló por dentro de min circulaba unha procesión en sentido contrario. Moi poucas veces ten un ocasión de rirse de si mesmo.
Por fin chegamos a Ponte do Porto. Seguía chovendo arroios. Aínda que resulte paradóxico, tiven que quitarme a gabardina. Tan empapada estaba, que de seguir con ela vestida non me deixaba fiaño enxoito na miña roupa interior. Entón aquelas mulleres dobraron as gargalladas, dicindo en ton xocoso:
-Pero santo de Deus, chovendo como chove, ¿cómo quita vostede a gabardina?
-Porque estou suando a chorros con tanta calor -contestei tamén en ton de broma e facendo esforzos para rirme.
Imaxe antiga de Ponte do Porto (www.todocolección.net)
Ríndome sen ganas, despedínme daquelas veciñas que aínda non coñecía debido o pouco tempo que levaba naquela vila, e dirixinme ao meu hospedaxe. Non quería que ninguén se enterase do conto. As estraperlistas que tanto se riran a conta miña, non sabían aínda quen era eu. Coa gabardina na man, apartándoa de min porque me mollaba máis que a mesma chuvia que caía do ceo, moi paseniñamente, entrei na miña pousada. Era unha casa particular. Non había máis hóspedes que eu. Detrás da porta da entrada, que estaba aberta naquel intre, había un colgadeiro. Alí deixei a miña gabardina. Ninguén se enterou, ata entrar na cociña, que chegara eu.
-Boas noites -saudei.
-Boas nolas dea Deus. De momento están ben malas. ¿Vostede non trouxo paraugas? -preguntoume a dona da casa.
-Si, señora.
-Entón non ben mollado -afirmaron a filla e maila sobriña que estaban ceando.
-Non -mentín eu.
-¿Vostede quere cear agora ou parécelle moi cedo? -preguntou a dona da casa.
-Cando vostede queira. Se pode ser agora; mellor; porque veño un pouco canso e teño gana de irme a deitar.
O que tiña eu eran ganas de irme a mudar a roupa exterior e interior que tiña no armario da miña habitación; pero quixen cear antes para que non sospeitasen que estaba mollado coma un San Bieito. O traxe e a camisa, de cor escuro, que levaba postos disimulaban a molladura.
Antes de servirme a cea, a dona da casa foi cerrar a porta da rúa. Debaixo da gabardina viu unha poza colosal. Ao voltar para a cociña, sen rir, dixo:
-Pero vostede ten que estar mollado coma un pito, pois a súa gabardina, en tan pouco tempo, xa ten feito unha boa poza detrás da porta onde a colgou.
Apalpándome a chaqueta polos ombreiros, engadiu:
-Vaia, vaia mudar a roupa, que boa falta lle fai. É moi mala cousa estar parado coa roupa mollada. Cando acabe, baixe a cear.
Eu non puiden negar a verdade. Entón aquelas rapaciñas, filla e sobriña, comezaron a rir a gargalladas. Despois de cear, conteilles o ocorrido na viaxe. Tódolos da casa rían con máis ganas que antes de coñecer tódalas peripecias ocorridas durante o percorrido. Sobre todo, aquelas dúas rapaciñas, que non pararon de rir durante varios días cando me vían. Algunhas veces, cando se acordaban do conto, rían soas. Eu ben as oía dende a miña habitación. Contaxiado coa risa delas, tamén cheguei a rir con ganas”.1
(...CONTINUARÁ)
1 Vid. Perfecto Collazo Amado (1997): Contos e conversas da nosa Terra, Capítulo “Rir sen ganas e con elas”, pp.133-140, Autoedición.