O POETA ENRIQUE LABARTA POSE E A SÚA FAMILIA DA LARACHA

 O adro da antiga igrexa da parroquia de Torás alberga un panteón no que repousan os restos de varios defuntos da familia Astray. Nesta edificación funeraria, que preside unha sinxela cruz e un anxo coa trompeta triunfal, hai dúas lápidas de mármore. Nunha delas, na da dereita, reza o seguinte:

Á LA MEMORIA

DE

Dª GUMERSINDA LABARTA POSSE,

FALLECIÓ EL 16 DE MARZO

DE 1877 

 

Bautizo na igrexa antiga de Torás celebrado en 1968. Ao fondo o panteón da familia Astray (Foto do libro "Unha volta polo pasado. Parroquia de Torás", Asociación Veciñal A Cutareira)

   Gumersinda Labarta Pose nacera en Baio, no concello coruñés de Zas, no ano 1852. O seu pai, D. Francisco Labarta Raña, farmacéutico, era fillo de D. Pedro Labarta e Dª María Raña, naturais da freguesía de San Miguel de Lebosende, concello de Leiro, Ourense. A súa nai, Dª Ramona Pose Martínez, era natural de Baio e tiña nobre ascendencia que lle proviña dos Condes de Andrade. O matrimonio Labarta-Pose tivo catro fillos: Generosa, a maior, que naceu en 1842; a nosa protagonista Gumersinda; María Consuelo (1855-1949) e Enrique (1863-1925), o derradeiro e o único varón da parella. Andando no tempo, Enrique habíase de converter nunha das grandes plumas da literatura galega, un excelente escritor que abarcou a poesía, a narrativa e o teatro destacando notablemente nos tres xéneros literarios.

   Sabemos que D. Francisco era farmacéutico, “pois o recoñecemento da súa profesión chega ata hoxe a modo de lenda popular, facendo dunha pedra que está na fronte da súa casa o lugar onde mazaba as herbas para facer as medicinas”¹. Descoñécese con certeza a data da defunción de D. Francisco e Dª Ramona por non estaren enterrados en Baio, mais segundo o escritor bergantiñán Xosé Manuel Varela Varela, hai numerosos indicios da prematura orfandade de Enrique, o máis novo dos catro fillos do matrimonio, que quedou ao cargo das irmás e dun tío seu crego.

   Gumersinda ía casar co larachés Marcelino Eulogio Astray López (1841-1918), boticario que se estableceu en Carballo, onde o 26 de agosto de 1875, no número 65 da praza da Liberdade, inaugura a súa propia farmacia, a segunda que naqueles tempos había na capital de Bergantiños. A primeira botica carballesa abríraa Romualdo Varela Fachal en 1865².

   Marcelino Eulogio e Gumersinda tiveron dous fillos, José Ramón e Ramón Jesús, dous rapaces nacidos respectivamente en 1873 e 1875 que quedaron orfos de nai de moi noviños, en 1877.

   Cando finou Gumersinda seu irmán Enrique, que aínda nin cumprira 14 anos, escribiu un fermoso soneto na súa memoria, un texto biográfico que xa deixaba entrever o gran poeta no que se había de converter.

 

Panteón da familia Astray no que repousan os restos de Gumersinda Labarta Pose

A la memoria de mi hermana Gumersinda

 

Bajo de un mismo techo ambos nacimos,

la misma madre con amor besamos,

en torno a un mismo hogar nos calentamos

y en una misma cuna nos mecimos;

y cuando, solos en el mundo, vimos

vacío ya el hogar que tanto amamos,

nuestra pena común los dos lloramos

y nuestra soledad juntos partimos.

Más tarde, aunque distinta nuestra suerte,

tú de mi te cuidabas con anhelo

y yo te lo pagaba con quererte.

¡Mas, ay, cuando eras mi único consuelo,

vino a poner entre los dos la muerte,

la distancia que va del mundo al cielo!

 

Lápida de Gumersinda Labarta Pose

   Anos despois, este soneto foi publicado en Última novedad (Santiago, 1884), o primeiro libro de poemas de Enrique Labarta Pose. E posteriormente reproduciuse en Bálsamo de Fierabrás (Madrid, 1889), libro prologado polo carballés Alfredo Brañas Menéndez. No prólogo Brañas dedícalle as seguintes palabras: “un magnífico soneto que pudiera firmar Argensola si viviera en este siglo”; “el soneto A la memoria de mi hermana Gumersinda no tiene rival en el Parnaso gallego; el último terceto es de una ternura sublime”.

   Co discorrer dos anos Enrique Labarta Pose, que estudara Dereito Civil e Canónico en Santiago de Compostela, sería director ou redactor de publicacións periódicas como Pequeña Patria e Galicia Humorística (Santiago de Compostela, 1888), Galicia Recreativa, Pasatiempos (1890-1892), El Gato Negro (1898), Pluma y Lápiz (1903), Extracto de Literatura (semanario dosimétrico ilustrado, 1893), Diario de Pontevedra (1894) e Galicia Moderna (1897). Finou aos 61 anos de idade en Barcelona o 13 de maio 1925, días despois de resultar ferido no descarrilamiento do ferrocarril de Les Planes. Naquela altura a prensa galega deificou grandes eloxios a súa labor literaria deste persoeiro con familia na Laracha.

 

Enrique Labarta Pose (Wikipedia)

   Seus sobriños José Ramón e Ramón Jesús Astray Labarta, os fillos de súa irmá Gumersinda e de seu cuñado Marcelino Eulogio,³ tiñan naquela altura 52 e 50 anos, respectivamente. José Ramón xa levaba tempo establecido na Laracha, onde abrira farmacia en 1906 e ocupa o cargo de xuíz municipal en diversas épocas. Pouco despois da morte do seu afamado tío poeta, atopamos esta curiosa noticia na prensa herculina:

“Ante el tribunal provincial de lo contencioso-administrativo interpuso recurso don José Astray Labarta contra la denegación tácita del Ayuntamiento de Laracha por el que al nombrarle Farmacéutico titular le impuso la obligación de residir en Estramil”.⁴

   José Ramón, que casou con Josefa Hermida Astray, vendeulle a súa botica a Valentina Astray Troche, sobriña segunda súa natural de Ordes, que foi a primeira muller que tivo farmacia na Laracha. Olga Belo Astray, filla de Valentina, segue na actualidade coa tradición familiar xa que é ela a propietaria da Farmacia Astray, situada no número 44 da rúa Santa Lucía da capital municipal.

   José Ramón Astray Labarta faleceu aos 76 anos en agosto de 1950. A súa muller, Josefa Hermida Astray, aos 90 en decembro de 1967. O seu único fillo, José Astray-Labarta Hermida, foi alcalde da Laracha dende xaneiro de 1937 ata mediados da década dos corenta. Morreu en decembro de 1972 aos 67 anos.

   Pola súa banda Ramón Jesús, o outro fillo de Gumersinda e de Marcelino Eulogio, foi persoa moi querida e respectada en Carballo, vila na que a farmacia de seu pai pasaría primeiramente ás mans dun tal Caamaño e, tempo despois, foi propiedade de María del Carmen Astray Troche, irmá de Valentina. Avogado e secretario da Administración, Ramón Jesús Astray Labarta foi o segundo presidente do Bergantiños F.C. Segundo diversas fontes, o local social da entidade trasladouse ao Casino de Carballo baixo a súa presidencia. Ramón tamén xuíz municipal da Laracha, xuíz suplente en Carballo e secretario dos concellos de Outeiro de Rei (Lugo), donde estivo dende 1929 ata 1934, e Malpica, onde ocupou o cargo dende setembro de 1935 ata xullo de 1937.

   Ramón Astray Labarta casou con Jesusa Díaz, matrimonio que tivo dous fillos: Francisco, insigne procurador dos tribunais casado con María Calvo Romero, e Gumersinda Astray-Labarta Díaz. Ramón faleceu en novembro de 1967 aos 93 anos na súa casa de Baio, a mesma na que nacera o seu ilustre tío-avó Enrique Labarta Pose e súa avoa Gumersinda. Nesa vivenda continuou vivindo a súa filla Gumersinda, quen, á morte de seu pai xa estaba viúva de Evaristo García Espasandín, mestre das escolas de Camariñas e Borneiro (Cabana de Bergantiños). Nun artigo publicado en xuño de 1971 con motivo do cuadraxésimo sexto aniversario da morte do poeta, La Voz de Galicia informaba:

“(…) Pra dar cabo, pois máis nono permite o espacio, é obrigado dar algúns datos encól do lugar do nacemento, da súa personalidade literaria e da familia do inmorrente Labarta.

Antre a escola e a eirexa devanditas, alcóntrase a casa onda tivo nado, na que vive agora unha sobriña neta, doña Gumersinda Astray Labarta, que ten un hirmán en Carballo, licenciado en dereito, don Francisco Astray Labarta, onde habita tamén outro sobriño neto, don José Astray Hermida, que pola nai tamén emparéntase ca nosa incomparabel Rosalía de Castro. (...)”⁵

FONTES:

 

COTELO FREIRE, XOSÉ Mª (Coordinación do proxecto) (2011): Unha volta polo pasado. Parroquia de Torás. Asociación Veciñal A Cutareira. A Laracha. 

FRAGA RODRÍGUEZ, XAN M. (2004): Crónicas de Carballo II. Agrupación Cultural Lumieira. Carballo.

REDONDO ABAL, FRANCISCO XAVIER (2011): O mar e a memoria. O Expediente Armesto. Edicións Laiovento.

REI LEMA, XOSÉ MARÍA (2000): Francisco Romero Lema ou unha vida de homenaxe a Enrique Labarta Pose. Boletín galego de literatura, 4.

VARELA VARELA, XOSÉ MANUEL (1995): Enrique Labarta Pose: Apuntamentos para unha biografía. Boletín galego de literatura, 13.

________________

1 Vid. Xosé Manuel Varela Varela (1995): Enrique Labarta Pose, apuntamentos para unha biografía, Boletín galego de literatura, 13, páx. 106.

2 Vid. Xan M. Fraga Rodríguez (2004): Crónicas de Carballo II, Agrupación Cultural Lumieira, Carballo, pp. 21 a 23.

3 Finado en 1918 aos 77 anos de idade.

4 Vid. El Orzán, 14 de outubro de 1926, páx. 2.

5 Vid. La Voz de Galicia, 6 de xuño de 1971, páx. 32.

'PICADILLO' NUNHA FEIRA DE PAIOSACO DO ANO 1908

   Manuel María Puga Parga, máis coñecido polo alcume de Picadillo, foi un dos persoeiros galegos máis sobresaíntes (vaia tamén neste cualificativo o seu peso, que disque chegou a superar os 200 quilos) de finais do século XIX e principios do XX. Coñecido principalmente pola súa faceta gastronómica e por ser alcalde da Coruña en dúas ocasións, en 1915 e en 1917, a primeira “accidental e a segunda accidentada” como el dicía co humor e retranca que o caracterizaban, tamén foi Señor do Pazo Anzobre, título e posesións que herdara de seu pai Luciano, xurista de Curros Enríquez.

  Picadillo, que frecuentaba A Laracha con certa asiduidade, especialmente o domicilio da familia Astray, convertería a Anzobre nun dos centros neurálxicos da cultura galega grazas ás frecuentes visitas de persoeiros da talla do dramaturgo Manuel Linares Rivas, os escritores Wenceslao Fernández Flórez e Emilia Pardo Bazán ou, os pintores Germán Taibo e Manuel Abelenda, prezados amigos e amigas que, nalgúns casos, eran compañeiros de redacción en El Noroeste, xornal que se fundara na Coruña naquela altura e que botara a andar o día 31 de decembro de 1896 baixo a dirección de José Lombardero Franco, antigo secretario particular de Luciano Puga, o pai de Picadillo.

 

Á esquerda Manuel Puga, Picadillo, e á dereita Ramón Astray López, Secretario do Concello da Laracha nesa época (Cortesía da familia Astray)

  Desde a sección “Confidencias”, na que escribiu entre os anos 1902 e 1918 nos xornais El Noroeste e El Orzán, o persoeiro herculino relatou algúns dos seus avatares cotiáns que lle aconteceron tanto na cidade da Coruña como noutros puntos da xeografía galega como, por exemplo, a comarca de Bergantiños.

  Precisamente é nesta bisbarra, concretamente na feira de Paiosaco, onde transcorre a historia que Picadillo publicou en El Noroeste o 28 de outubro de 1908 e que trascribimos deseguido.

CONFIDENCIAS

“CABREIROÁ”

   Yo había invitado a don Lope a pasar unos días en mi amable compañía. Don Lope vesti la giubba todas las mañanas después, pero mucho después de rayar el alba y él y yo salíamos a esparcir el ánimo en la contemplación de la verde pradera arrobándonos cuando nos parecía bien con el murmullo del bosque cercano o con el gorjeo titilante del cándido ruiseñor. De vez en cuando mi huésped trasladaba al lienzo de un modo magistral todo cuanto abarcaba su retina, y ora le servía de modelo el añoso tronco de un cerezo, ora la mocita galana y tímida apacentando a la tranquila vaca en el cercado teñido de verdor (no dice tantas cosas bonitas juntas ni el propio Luis Antón del Olmet).

   Yo, en soñoso letargo, contemplaba y volvía a arrobarme cada vez que don Lope hacía nacer en la tela una hoja o una flor, en virtud de una de esas mágicas combinaciones del amarillo cromo con el azul de Prusia, del blanco de España con el negro de humo o del ocre con la siena tostada. Pintando él y mirando yo como él pintaba transcurrían las horas y los días y esta labor solo era interrumpida para hacer tal o cual excursión al pueblo próximo o a la feria vecina. Y aquí encaja de perillas el que os explique cómo me puse en posesión de un cerdo por poco dinero, o mejor dicho por ninguno.

  Era un domingo; acabada nuestra comida y en los últimos sorbos del aromático diminutivo del caracol, se me ocurre proponerle a don Lope una excursión a la feria de Paiosaco. Aceptada, requiere el álbum y el afilado lápiz y emprendemos nuestro viaje. Ya en la feria, aquel día cedo yo mi puesto al amigo en la admiración de la plebe. Las luengas melenas y la aterciopelada chupa son el objeto principal de las conversaciones y yo aparezco olvidado, obscurecido ante la multitud. Resignado a mi secundario papel, procuro tomar posiciones, y la Providencia, siempre generosa con este su humilde vasallo, me depara un asiento de musgo en el lugar que los campesinos tienen asignado al mamífero de cerda. Don Lope toma apuntes a mi lado y de pie. Una mujercita poseedora de una numerosa colección de estos imbéciles y sí que sustanciosos animales, trata de emprender conversación conmigo consiguiéndolo al fin.

   -¿E usté porque non me compra un cochiño de estes para xogar os nenos?- me dice.

   -¿E canto me queres por aquel? - le respondo yo, señalando uno.

   -Vintedous reás.

   -Ti estás tola!

   La gente empieza a reunirse a nuestro alrededor, ávida de presenciar la negociación.

   -Algo lle hei de quitar. Ofreza.

   -Non, non, traes o gando moi caro.

   En este momento se me ocurre fumar un cigarrillo y tomo el único que existe en el interior de una petaca de esas de metal plateada que reparten los propietarios del manantial de Cabreiroá como anuncio de las famosas aguas. Enciendo mi pitillo mientras la mujer contempla con ojos codiciosos la petaca.

    -Eh, señor -me dice al fin- pola caixiña do tabaco doulle esta cochiña -y señala uno de los mejores ejemplares de la manada.

   -Muller, por unha cocha… Si fora un cocho aínda…

  -O cocho doullo eu -interrumpe un espectador asomando la cabeza por entre el público.

  -Mírao ben.

  -Está mirado.

  -A busca-lo cocho.

  -Boo… Al fin non ma da.

  -A busca-lo cocho, hombre.

  -¡Mire que vou!

  -Anda.

  -Que los presentes sean testighos.

   Se va y vuelve precipitadamente.

  -Aquí o ten -y me entrega el cerdo.

  -Toma, que vas servido -le digo yo dándole la petaca.

  -E usté tamén.

  Engalanado el animal con la cinta de barbilla de colores, paseó triunfalmente toda la feria y en carroza abierta fue conducido a estos lugares. Aquella misma tarde se bautizó con el nombre de “Cabreiroá”, y se le construyó su residencia encargándose de la dirección facultativa de las obras el diputado a Cortes por A Coruña don José del Moral y Sanjurjo y de la parte decorativa del nuevo palacio el renombrado artista don Máximo Ramos.

   Y aquí está, y aquí campa por sus respetos sin haber recibido por ahora más que un disgusto serio de carácter quirúrgico, siendo querido de todos por su gracejo especial y admirado sobre todo por el señor Manuel Rabuñal, albañil de pura cepa, que entre paletada y paletada de cemento se recrea con sus saltos y piruetas gozando cuando está bien cheo o lamentando el que a veces tire la cubeta con el hocico y se quede sin encaldada, o de “visto bueno”, como él dice.

  Es conocido en toda la comarca, y con solo decir “Cabreiroá” entre los paisanos de estos contornos os dirán in continenti:

   -Ese, é o porco da petaca, o cocho de don Manuel.

   ¡Válgame Dios!

Picadillo

 

Foto de Ruth Matilda Anderson

    Esta historia e outras anécdotas sobre o mundo da música, da moda, dos transportes da época, da súa vida familiar, dos seus animais domésticos, de viaxes como a realizada a finais de 1909 a Hamburgo para levar a cabo un réxime de adelgazamento, de romarías e dun sen fin de curiosidades máis, narradas todas elas con moito, moito humor, quen escribe recompilounas na Antoloxía das Confidencias de Picadillo, libro que publicamos en 2018 con motivo do centenario da morte deste ilustre persoeiro.

 

   Varias das historias publicadas no devandito libro darían pé a un proxecto teatral no que traballamos co colectivo Melandrainas. Falamos de Rodríguez, o loro de Picadillo, unha obra que, curiosamente, se estreou no auditorio do centro sociocultural de Paiosaco o 26 de abril 2019 (aquí tedes información da estrea:https://www.lavozdegalicia.es/noticia/carballo/a-laracha/2019/04/28/rodriguez-loro-picadillo-cerro-primavera-teatral-paiosaco/0003_201904C28C10997.htm), non moi lonxe onde Picadillo adquirira ao cochiño “Cabreiroá” nunha feira do ano 1908, a cambiou dunha pequena caixa metálica.

   Por se é do voso interese, podedes ver esta obra teatral, Rodríguez, o loro de Picadillo, aquí:

 

ANTONIO BARREIRO RAMOS, O VECIÑO DE VILAÑO QUE FOI UN DOS GRANDES EDITORES DO URUGUAI

 O protagonismo das Crónicas da Laracha desta semana é para Antonio Barreiro Ramos, unha figura fundamental na historia cultural e social da cidade de Montevideo xa que foi un dos editores máis importantes do Uruguai a finais do século XIX e principios do XX.

Antonio Barreiro Ramos (Biblioteca Nacional Montevideo)

   Fillo de José Barreiro e María Ramos, o noso homenaxeado nace no ano 1851 no lugar de Fragunde, na parroquia de Vilaño, nunha casa que aínda conserva parte da súa estrutura. Ao igual que miles de galegos do seu tempo, con dezaseis anos emigra ao Uruguai na procura dunha mellor vida e establécese en Montevideo.

 

Casa do lugar de Fragunde na que naceu Antonio Barreiro Ramos (Xabier Maceiras)

   Corre o ano 1867 e comeza a traballar na libraría de Teodomiro Real y Prado, que por aquel entón era unha das máis prestixiosas da capital uruguaia. Ao tempo que adquiría experiencia nas prácticas comerciais e de libraría, o mozo larachés íase adoutrinando sobre o país de adopción, as súas xentes e costumes, nas conversas da tertulia que diariamente se celebraba no seu lugar do traballo, onde o seu patrón faríao socio comanditario do establecemento. Nesa época casou con Ana Ortega Alegre, coa que tería seis fillos: Antonio Prudencio, Enrique, Ana Julia, Samuel, María Judith e Guillermo.

   Os seus contactos en Real y Prado cos incipientes sectores intelectuais da cidade ía ser a lanzadeira para o que acontecería en 1871, que foi cando o larachés comezou a traballar pola súa conta logo de fundar o seu propio negocio: a Librería Nacional, un pequeno establecemento de venda de libros que respondía á firma social Barreiro y Cía., constituida polo propio Antonio e Teodomiro Real y Prado, o seu antigo patrón, un home crucial na súa vida. Andando no tempo, esa firma daría lugar a unha sustitutiva, que xirou como A. Barreiro y Ramos, formada por Antonio e seu irmán Antonio Ramón, que tamén abandonara o lugar de Fragunde na procura das oportunidades que non tiña na súa terra de nacemento.

 

Publicidade da Librería Nacional (Montevideo en Fotos)

   Un país novo como era o Uruguai naquela altura, ao que chegaban grandes ondadas migratorias e no que se empezaba a fraguar o sentimento nacional, propiciaba a publicación dun gran número de textos, feito do que Barreiro Ramos ía tomar boa nota. Deste xeito, seis anos despois de abrir a Librería Nacional, aproveitando o momento histórico tan favorable, instala en Montevideo talleres gráficos para editar, publicar e comercializar numerosos libros.

   O larachés, xa convertido en empresario ía encontrar no boom da produción de textos escolares, impulsada pola Reforma educativa que vivía o país nesa época, a oportunidade para que o seu negocio non fora únicamente a venda de libros senón tamén a súa edición. Este emprendemento era dunha notoria actualidade ao chegar a publicar incluso textos sobre novos recursos existentes para aplicar no medio educativo. Un exemplo disto foi o traballo de Carlos Arocena denominado Las proyecciones como un medio de enseñanza, un texto de 52 páxinas sobre os beneficios que tiña a utilización de proxectores no ensino e a difusión das ciencias.

   A partir de 1882 vinculouse, como administrador, a unha empresa cultural de curta vida, mais de significativa incidencia no campo das ciencias xurídicas, a Revista del Plata, destinada a canalizar as leccións que nesas disciplinas se ditaban nas aulas universitarias.

 

Debuxo de Antonio Barreiro Ramos realizado en 1895 por Juan Bellver baixo o pseudónimo Juan Sanuy

   Posteriormente, segundo os apuntamentos de Leonardo Guedes Marrero, investigador da Universidad de la República de Montevideo que no 2019 impartiu coa tamén historiadora uruguaia Alejandra Torres unha charla¹ no consistorio da Laracha para dar a coñecer ao persoeiro de Vilaño, a figura de Barreiro Ramos e o seu negocio cobraron relevancia no ámbito intelectual, converténdose nada máis e nada menos que en editor do historiador Francisco Bauzá, do poeta Juan Zorrilla de San Martín e do xurista Justino Jiménez de Aréchaga, os tres figuras notables da intelectualidade uruguaia.

   Na década de 1890, o de Fragunde comeza a publicar Biblioteca Popular de Historia Nacional, unha colección de libros non moi extensos e accesibles co obxectivo de achegar as obras históricas a todos os sectores sociais, como por exemplo Las grandes batallas (1893), de Orestes Araujo, un texto que, desde unha estrutura épica da Batalla de Sarandí², intentaba contribuir á construción dunha identidade nacional para un país que levaba con moi poucos anos coa súa primeira Constitución, de 1830.

A devandita colección nacía como expresión dun proxecto difusor en harmonía coa integración á sociedade receptora, que se encargou de xustificar o propio Barreiro nun prólogo da súa autoría: “Sabido es de todos que entre nosotros las obras de carácter histórico no llegan hasta las clases populares, ni menos a manos de la infancia, debido al hecho de ser aquellas excesivamente costosas, demasiado extensas, al par que su estudio requiere cierta preparación especial que, por desgracia, ni todo el pueblo posee, ni se suministra a la infancia (...); lo que nos induce a creer que todo empeño hecho en el sentido de difundir la historia patria entre las clases sociales de posición humilde, tendrá buena acogida, por más que esta, por grande que sea, no compense lo bastante la magnitud de la empresa que abordamos”.

    Á parte dos nomeados anteriormente, outros autores célebres que o larachés apoiou editando as súas obras foron os historiadores Clemente Fregueiro e Carlos M.ª Ramírez; o poeta Benjamín Fernández y Medina; os narradores Alejandro Magariños Cervantes e Samuel Blixen; o filólogo Daniel Granada; ou, entre outros Eduardo Acevedo Díaz, considerado como o iniciador da novela nacional do Uruguai.

  A labor do persoeiro da Laracha como editor e libreiro permitiulle establecer contactos con estudosos e políticos da época, chegándose a crear a Tertulia de Barreiro, unha agrupación consolidada de intelectuais na que se xeraban importantes intercambios e debates sobre a realidade uruguaia daquel momento e que levou a Antonio Barreiro Ramos a ser considerado un dos empresarios máis importantes de Montevideo e mesmo a participar no directorio do Banco de la República. De seguro que un daqueles intelectuais que frecuentaban a Librería Nacional foi, con certeza, outro persoiero de orixe larachés, o avogado e físico Claudio Williman, que foi presidente da República do Uruguai entre 1907 e 1911. Malia ao seu apelido tan pouco bergantiñán, Williman, que nacera en Montevideo en 1861, ten as súas orixes en Caión³.

 

O nº 8 é Antonio Barreiro Ramos e o nº 6 seu irmán Antonio Ramón (Biblioteca Nacional  Montevideo)

   O éxito empresarial de Antonio Barreiro Ramos, que tamén foi presidente da Unión Industrial Uruguaya, íase manter ata o último dos seus días. O noso protagonista, figura de gran peso no mundo cultural e dos negocios na época que lle tocou vivir, faleceu en 1916 aos 66 anos de idade. Trala morte do larachés, o seu fillo Guillermo seguiría á fronte da Librería Nacional e da Editorial Barreiro y Ramos durante décadas.

 

Guillermo Barreiro Ortega, o fillo máis novo do editor e libreiro da Laracha, en 1961 (Biblioteca Nacional Montevideo)

 Moitas xeracións de uruguaios medraron escoitando esta pregunta, -¿Donde lo compraste?, seguida da resposta – Lo conseguí en Barreiro. Estas preguntas e resposta referíanse ás librarías Barreiro, librarías e papelerías que tiveron sucursais en varios barrios montevideanos, presentes na sociedade charrúa ata finais do século pasado, ata a xubilación da terceira xeración da estirpe. 

 

Publicidade dos anos 60 (Biblioteca Nacional Montevideo)

   O espíritu daquel emigrante larachés, que tivera a coraxe de cruzar o Atlántico na procura do soño americano e que triunfaría plenamente na súa terra de adopción, segue moi presente en Montevideo. O local que antigamente fora a sede da Librería Nacional en pleno corazón da Ciudad Vieja, popularmente coñecido como esquina de los libros, a poucos metros da Plaza Matriz e da Plaza Independencia, foi mercado no ano 2010 polo grupo económico Tikto, que o transformou nun moderno edificio destinado a centro comercial, oficinas e vivendas respectando a primixenia construción. Os novos propietarios, motivados polo enorme pouso que sempre tivo para os uruguaios a emblemática libraría, acordaron que a remodelada obra mantivera o nome do larachés. O espléndido Edificio Barreiro & Ramos rinde tributo a aquel rapaz de Fragunde que chegaría a ser un dos máis prestixiosos libreiros e editores do Uruguai, un persoeiro que tamén ten adicada unha praza nunha zona próxima ao Estadio Parque Federico Omar Saroldi, a Plaza Antonio Barreiro y Ramos.

 

Imaxe actual do edificio Barreiro & Ramos (www.tixto.es)

FONTES:

GARCÍA GÓMEZ, GUMERSINDO (2016): Un mozo de Soandres, libreiro e editor en Montevideo, Revista das Festas de Soandres 2016.

GARRIDO RIAL, SANTIAGO (2019): Un emigrante larachés fue uno de los grandes editores de la historia de Uruguay, La Voz de Galicia, 9 de outubro.

GUEDES MARRERO, LEONARDO (2017): Semblanza de Antonio Barreiro y Ramos (1851-1916). En Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes - Portal Editores y Editoriales Iberoamericanos (siglos XIX-XXI) – EDI-RED: http://www.cervantesvirtual.com/obra/antonio-barreiro-yramos-laracha-1851--montevideo-1916-semblanza-788445

___________________

1 Coordinada polo Concello da Laracha a charla impartida por Leonardo Guedes e Alejandra Torres, que farían o propio en diferentes puntos da xeografía galego durante novembro de 2019, levaba por título Edición, educación y canon literario. La incidencia cultural de los editores gallegos en el Uruguay moderno: los casos de Antonio Barreiro y Ramos y de los hermanos Maximino y Claudio García.

2 A batalla de Serendí foi un enfrontamento militar producido o 12 de outubro de 1825 dentro do contexto da chamada Cruzada Libertadora entre as milicias independentistas orientais e as tropas do Imperio do Brasil, con victoria das primeiras.

3 A historia de Claudio Williman xa a publicamos no seu momento en Crónicas da Laracha. Podes ler o artigo aquí: https://cronicas-da-laracha.blogspot.com/search?q=williman