A PARROQUIA DE LESTÓN NO DICIONARIO XEOGRÁFICO DE SEBASTIÁN MIÑANO (1826-1829)

    O Diccionario geográfico-estadístico de España y Portugal é unha magna obra composta por once volumes que foi publicada por Sebastián Miñano y Bedoya entre 1826 e 1829. Malia que no seu momento tivo certas críticas como a do xeógrafo Fermín Caballero, quen lle reprochou a Miñano que as principais fontes de información seguían sendo, como en tempos de Felipe II, os cregos, a obra ten unha importancia extraordinaria xa que nos ofrece unha completa visión de como era o noso país naquela época. Ante as recriminacións de Caballero, Miñano defendeuse dicindo, en alusión aos curas párrocos, que… “á cada uno de los cuales he escrito separadamente, pidiéndoles nociones ciertas y positivas de sus respectivos pueblos y de los inmediatos”, a quenes agradeceu a súa axuda, o mesmo que ao director da Real Academia da Historia, Martín Fernández de Navarrete, e ao censor Juan Agustín Ceán Bermúdez. 

Estas son as referencias á parroquia de San Martiño de Lestón: 

 

LESTÓN (SAN MARTÍN DE), 

   Ald. R. de Esp. en Galicia, provincia de la Coruña, jurisdicción de Bergantiños, arzobispado de Santiago. Juez Ordinario, 72 vecinos, 352 habit., 1 parroquia compuesta de las aldeas de Aguiúncho, Grela, Casanova y Payosaco, donde hay un mesón, Castro, Torre, Rabadeira, Feal, Iglesario, Fofelle, Ganduma, Centulle y de la de Lestón, que es la misma que da nombre a esta feligresía.

 

Casa antiga do lugar do Aguiúncho

   La figura de esta parroquia es irregular, y la mayor parte está situada en una llanura. Confina por el E. y parte del S. E. con la de San Julián de Coiro, por el S. con la de San Benito de Golmar, por el S. O. y O. con la de San Tomé de Monteagudo, y por el N. y N. E. con la de San Esteban de Larín. Dista 2 ¾ leguas de la Coruña, 7 de Santiago, 5 de Betanzos, 3 de Malpica y 1 ¼ de Cayón. Tiene ¼ de legua de N. a S. y algo más de otro de E. a O. con 740 ferrados de tierra labrantía. 

    El clima es templado y no dejan de abundar las aguas. La atraviesa de N. E. a S. O. el río que viene de la Coruña al puente de Lumián del que dista 1 ½ de legua larga, quedando toda la población y cultivo al N. , y margen derecha, y a la izquierda una reducida porción de monte comprendido en su término. Igualmente la atraviesa un camino con dirección al N. O. desde Payosaco al puerto de Cayón, y mas adelante de la propia aldea dejando a la carretera con dirección al S.; la cruza otro que va a Santiago, atravesando el río por un puente de piedra de dos ojos. Pasa por esta parroquia de E. a O. el río que baja de Coiro a Carballo, y se une con el de Puente Lumián, un poco mas abajo de esta, formando entre los dos el llamado Allones. 

   En la citada aldea de Payosaco, se celebra una feria todos los primeros domingos de cada mes, cuyo tráfico principal es de ganado vacuno, frutos, legumbres y utensilios de cocina, siendo muy concurrida de las gentes del país. En el hermoso campo donde se celebra esta feria que da vista al mar Cantábrico, había una casa de audiencia correspondiente a la jurisdicción real de Bergantiños, la cual se ha arruinado enteramente por incuria y negligencia. 

   El curato es anejo del de San Esteban de Larín donde reside el cura, y ambos son de presentación de los marqueses de Camarasa como dueños de la casa de Cillobre, sita en la parroquia de Sta. María de Toraz. Produce 900 fanegas de trigo, 1.200 de maíz, 87 ½ de habichuelas, 440 libras de lino y 1.000 arrobas de patatas. Industria: 3 telares de lienzos y 2 molinos harineros. Contribuye 3.738 reales 18 maravedíes por encabezado, 382 con 17 por utensilios, 300 por camino y 12 por octavilla. Paga ademas los frutos civiles y la parte que le corresponde por diputado general y procurador provincial.

DON DAVID MALLO GÓMEZ, O MÉDICO DE BORREIROS

  Nado o 4 de abril de 1908 en Borreiros, na parroquia de Soandres, don David Mallo Gómez foi un notable médico que deixou unha profunda pegada na historia máis recente da Laracha, municipio onde exerceu medicina xeral durante 55 anos prestando os seus servizos tanto ao pobre coma ao rico, sen importarlle o horario, nin se ía cobrar ou non os seus honorarios. A piques de cumprirse 25 anos do seu falecemento, esta é a pequena homenaxe de Crónicas da Laracha á súa memoria. 

Don David  Mallo Gómez nos anos 40

   Don David era un dos cinco fillos de Antonio Mallo Landeira e de Emilia Gómez Sánchez, grandes labradores da zona que, á parte do insigne doutor, tamén foron pais de Domingo, Amalia, Antonio e Avelino. “O nacemento de David seica fora moi complicado. Viñera atender o parto o médico de Cerceda, Antonio Canedo. Ante a gravidade da situación, fora o propio médico o encargado de bautizar ao meniño porque xa non contaban con el”. Así nolo comentou don Manuel Mallo Mallo, párroco de Soandres (e de outras parroquias) e parente do noso homenaxeado. 

   David realiza os seus estudos primarios na escola da Revoltiña e, unha vez rematados, fai o bacharelato no Instituto Eusebio da Guarda da Coruña. Esta etapa da súa vida ía coincidir co duro trago da perda de súa nai Emilia, morta en 1924 con tan só 51 anos, cando o futuro médico era un adolescente que acababa de cumprir 16 anos. O mozo de Borreiros obtería o título de bacharelato en 1927: “De la Universidad. Al Instituto nacional de La Coruña el rector remitió hoy los títulos de bachiller para (…) don David Mallo Gómez de Soandres (Laracha)”¹. 

   Ao pouco, matricúlase na Facultade de Medicina da Universidade de Santiago de Compostela, onde vive a última etapa da ditadura de Primo de Rivera, a proclamación da II República, o alzamento de Franco e, por conseguinte, a Guerra Civil na que acaba combatendo. Precisamente, por estar ausentes na fronte, nin el nin o seu irmán Avelino poideran acudir ao enterro de seu pai Antonio, que facelera no seu domicilio en xaneiro de 1939.

   Despois da Guerra, a finais de 1940, o reitor da Universidade de Santiago faille entrega do seu título de doutor en medicina e ciruxía e, a partir de aí, concretamente o 1 de abril do 42, abre a súa consulta na casa familiar de Borreiros, o mesmo domicilio onde vive con seus irmáns Domingo e Avelino, grandes labradores e gandeiros da comarca, como o foran os seus proxenitores anos antes. Dos cinco irmáns Mallo Gómez, Domingo, Avelino e David estaban solteiros (e así permanecerían toda a vida); Antonio casara con Dolores Varela e tamén vivían en Borreiros, moi cerca da súa casa de nacemento; e Amalia establecera o seu domicilio na parroquia arteixá de Loureda despois de contraer nupcias con Jacinto Vázquez Rumbo, xuíz municipal de Arteixo.

 

Casa de Borreiros na que naceu, residiu e tiña a consulta o médico don David Mallo Gómez

   Naqueles duros anos da posguerra, a sona de bo médico e mellor persoa non ía tardar en traspasar os límites parroquiais. Na consulta de don David en Borreiros presentábase acotío xente enferma chegada dende varios puntos da bisbarra, pacientes que atendía sen facer nunca ostentación da súa privilexiada posición social ou profesional. Iso si, tiña moi claro o que significaba ser médico do rural, é dicir, había que valer o mesmo “para un roto que para un descosido”. Por iso tamén exerceu, en non poucas ocasións, de odontólogo. A saber os dentes e moas que sacou na comarca!

   Se tiña que desprazarse a atender algunha urxencia alí onde o demandaban, facíao no seu cabalo polas corredoiras daquela Laracha en branco e negro. María Luisa Rebón, nena naquela difícil época, contounos que… “grazas á gran nobreza de don David, aínda conservo as dúas pernas porque aos 8 anos, hoxe vou camiño dos 83, tiña que amputar unha delas por unha infección. Facía pouco que chegara a España a penicilina, que era máis valiosa que o ouro. Tiña o prezo do valor dunha vaca e meu pai só tiña dúas. Puxéronme 29 inxeccións e estiven hospitalizada 40 días. Grazas á marabillosa humanidade que don David tiña cos máis desposuídos economicamente, foi el quen se encargou de sufragar u custe do tratamento. Isto só é parte das moitas máis cousas boas que realizou. Que Deus o garde na gloria”. 

   Estamos xa a finais da década dos 50, época na que Domingo, un dos irmáns de don David, fora alcalde dunha Laracha que, ao igual que no resto da xeografía galega, sufría o contínuo goteo da emigración cara Arxentina, Uruguai ou Venezuela, que vivía anos de esplendor polo seu potencial petrolífero. En paralelo, a partir dos 60, outros emigrantes do municipio tamén ían facer a maleta cara países do centro de Europa, principalmente Suíza, así como a zonas industriais de Cataluña ou o País Vasco. Os que quedaban aquí principiaban a gozar de forma lenta e paulatina de avances tecnolóxicos da época, como era o caso de dispor de corrente eléctrica nos seus domicilios ou da televisión, artigo de luxo que só estaba ao alcance duns poucos. Naquela altura tamén habería algún avance da vida de don David, xa que o cabalo ía dar paso ao seu primeiro Seat 600. Precisamente, seica por aqueles días tivera que deixar de traballar como dentista porque o seu cabaliño lle dera unha chantada nunha man, impedíndolle realizar ese traballo. 

   Naqueles tempos, nos que boa parte dos seus pacientes tiñan seguro pola Agraria e os ingresos da maioría da xente que vivía do agro eran os que eran, o médico de Borreiros practicamente non lle cobraba a ninguén. Onde vía pobreza ou miseria, e naquela hora non había pouca, brindaba o apoio sanitario e a súa profesionalidade a toda esa xente de maneira totalmente altruísta. 

-¿Canto é, don David?

-Nada ho, ¿que che vou cobrar por iso? 

 

- Don David, ¿que lle debo?

- Anda ho, anda… iso non é nada! 

 

- Don David, ¿canto é?

- Anda ho, xa me pagarás!

   Don David Mallo era así; era a súa forma de ser. Se no día atendía a 15 ou 20 persoas, se cadra cobráballe a 4 ou a 5, ás que tiñan mellor situación económica. E así, pouco a pouco, o noso homenaxeado foi gañando o ceo e o corazón da xente.

   Durante moitos anos tivo de criada á señora María que, segundo nos dixo Alicia López Barbeito, “era de Cerceda e traballou con don David ata que quedou cega”. Alicia tamén recorda que da súa consulta... “ninguén marchaba sen ser atendido, a calquera hora, tanto de día como de noite. Levaras cartos ou non, el atendía a todo o mundo por igual, fose rico ou pobre, non facía distincións. Un día, fai agora 46 anos para o mes de agosto, levei ao meu fillo recén nacido porque choraba día e noite e ningún médico da seguridade social sabía o que lle pasaba; e el encontroulle un granuloma no embigo. Queimoullo con algo parecido a un misto e Carlos deixou de chorar”. 

Casa do médico de Borreiros

   Xosé Collazo Regueiro, veciño da parroquia de Soandres, tamén nos comentou que a súa avoa materna María Álvarez, larachesa natural da aldea de Boimir (Soandres) que estivera servindo na casa do músico Xosé Castro “Chané”... “estivo de criada na súa casa e ténme contado que sempre foi moi ben tratada. Xa de moi maior, veu a visitala e medicala, sempre a criterio seu. Medicinas baratas e eficaces. Sempre miraba pola economía dos máis desfavorecidos”. 

   No mundo da medicina, o ollo clínico pode definirse como o don que posúen algúns médicos para realizar diagnósticos rápidos e certeiros. Este termo, antano popular, está caendo en desuso e na actualidade utilízase con maior frecuencia en ambientes non médicos, para resaltar a habilidade de anticipar acontecementos ou de calibrar a simple vista aspectos ocultos da natureza humana. Don David posuía ese don, e o seu ollo clínico salvou de grandes doenzas, e incluso da morte, a varias persoas da contorna. María Eulogia Liñares Iglesias recorda que… “un día viñera á nosa casa un médico da Seguridade Social a ver a un tío meu. Dixo que non había nada que facer. Daquela meu pai foi a buscar a don David. Chegou e púxolle unha inxección e díxolle a papá que o metera no coche e que o levara ao hospital, daquela non había ambulancias para vir á casa, e meu tío viviu varios anos máis”. 

   Con ese porte e esa elegancia innata que tiña, o noso protagonista falaba sempre en galego e explicaba as enfermidades cunha linguaxe sinxela. David Martínez Iglesias recorda que “nunha ocasión foi visitar a unha persoa maior que rondaba os 100 anos de idade, e a súa familia transmitiulle a súa preocupación porque o home fumaba algún pitillo e bebía algún vaso de viño, cousas que a familia pensaba que eran perxudiciais para a súa saúde. Ante estas queixas don David díxolles: " Pero vós que lle queredes a este home, coa idade que ten, deixádeo que fume e que beba e faga o que lle dea a gana, ou pensades que vai durar douscentos anos". E así calmou as preocupacións familiares”. 

   Agás a súa xente máis achegada, ninguén soubo que o día 11 de maio de 1978 o Colexio Oficial de Médicos de A Coruña o nomeara colexiado honorífico, título que lle outorgaba o dereito de usar o tratamento de Ilustrísimo Señor, algo que don David ía rexeitar ata o último dos seus días. 

   Pouco despois daquel recoñecemento, en febreiro de 1981, morría seu irmán Avelino. Domingo, o outro irmán que vivía con eles na casa de Borreiros, o mesmo que fora alcalde da Laracha a finais da década dos 50, xa había anos que falecera. Finara en agosto de 1967. 

   E así, atendendo sempre daquel xeito bondadoso e con toda a amabilidade do mundo a súa xente, foron discorrendo os días... os meses... e os anos. Sendo xa moi velliño, cando case non saía da casa, mantiña a consulta aberta para todos aqueles que o precisasen. Don David tamén era moi afeccionado ao fútbol, sobre todo do Deportivo da Coruña, que nos anos 90 déulle moitas alegrías e algún que outro desgusto (o penalti de Djukic). Nesa época, o 27 de setembro de 1995, o concello da Laracha adoptaba en sesión plenaria aprobar a denominación Rúa Médico David Mallo Gómez a unha das rúas da capital municipal que, como non podía ser doutro xeito, está situada ao carón do Centro de Saúde. 

   Aquel médico de bondade infinita que tanto se sacrificara con moitos dos nosos devanceiros naqueles tempos difíciles, falecía o 17 de xuño de 1997 na súa casa de Borreiros aos 89 anos. Foise con discreción e humildade, coma sempre se comportara ao longo da súa vida. O párroco don Manuel Mallo recorda que “era un home moi humilde, moi simple, agarimoso, sen ningunha fachenda e tranquilo, de moita calma. Como médico era moi práctico. Tamén era un gran psicólogo. Os domingos viña á Misa das 9:30 para estar liberado todo o día e atender a súa xente por se había algunha urxencia. Sempre estaba pendente de todo.” 

   Un ano despois do seu falecemento, un numeroso grupo de veciños e de veciñas rendeulle unha cariñosa homenaxe póstuma erguendo un monólito, obra do veciño de Erboedo Manuel Montes, na entrada do adro de Soandres coa seguinte inscrición: “Soandres ós seus devanceiros. 28 de xuño de 1998. D. David Mallo Gómez Médico 1908-1997”. 

 

Monólito de don David situado no adro de Soandres

   Vaia este humilde tributo e sentido homenaxe para que uns o recorden, outros o coñezan e todas e todos admiren a este gran persoeiro que foi don David Mallo Gómez.

__________ 

1El Ideal Gallego, 21.10.1927, páx 3.

CORONA GONZÁLEZ SANTOS, A FOTÓGRAFA DE VILAÑO

    A fotografía percorreu un longo camiño na súa relativamente curta historia. En case 200 anos, a cámara pasou de ser unha simple caixa que tomaba fotos borrosas ás mini computadoras de alta tecnoloxía que se encontran nas DSLR e nos teléfonos intelixentes da actualidade. A historia da fotografía é fascinante, abofé. Por riba, e xa varrendo para a casa, o feito de que unha das primeiras fotógrafas de Galicia nacera na Laracha dálle o seu aquel e aínda a converte máis engaiolante. 

   Convén recordar que a primeira fotógrafa de estudio de toda a xeografía galega foi María Cardarelly, autora dos primeiros retratos coñecidos de Rosalía de Castro, que realizou a súa actividade na rúa do Horreo de Compostela en 1854. A seguinte da que se ten coñecemento foi Antonia Santos, que tomou as primeiras fotos na zona de Mondoñedo na década de 1870.

   Precisamente nesa época, o 10 de outubro de 1875, nacía en Vilaño, no seu dunha familia acomodada, Corona María Josefa Jesusa Higinia González Santos¹, que era filla de Faustino González Cobas, natural do municipio pontevedrés de Cotobade e médico da Laracha naquela altura, e de Jesusa Santos Cervela, natural da cidade de Ourense.

 

Corona González Santos (Foto Napoleón, Barcelona)

   Faustino e Jesusa xa eran pais de dous cativos, Carlos e Elodia, antes de que Corona nacera en Vilaño, onde se instalaron certo tempo despois da publicación no Boletín Oficial da Provincia do 21 de xullo de 1871 deste edicto no que se informa que... “Se acordó prevenir al alcalde de Laracha que instruya expediente para proveer tambien en propiedad el cargo de Médico titular vacante por renuncia de Don Roberto Fernández”².

   Non podemos determinar con exactitude o tempo que Faustino González estivo de médico na Laracha, mais de seguro que os seus fillos maiores botaron algunha que outra carreira polo castro de Montes Claros de Vilaño antes de que a familia se trasladara a Mos, onde a prole dos González Santos ía aumentar con cinco fillas máis: Josefa, Esther, Aurora, Acacia e Etelgiva.

   En Mos, onde Faustino exercía de médico local, Corona recibe a formación escolar estipulada na sociedade da época para as mulleres, que non contemplaba para elas a posibilidade de seguir as ensinanzas universitarias. Andando no tempo, a nosa protagonista coñece a Ramón González Fernández, un rico empresario de Ribadeo que fixera fortuna en América.

 

Retrato familiar realizado na galería de Vilar  do Adro na década de 1910. Na foto figuran o pai don Faustino González, a nai dona Jesusa Santos, dúas irmás de Corona e a propia fotógrafa, sentada en primeiro plano á esquerda (Museo de Pontevedra)

   Ramón nacera en Porcillán en 1856 e, tras estudar Náutica e Comercio, emigra de mozo a Rosario (Arxentina), onde gaña a vida como empregado dunha tenda. Tras facerse socio da firma Mendeto y Cía, quédase coa empresa e amasa unha gran fortuna. En 1899 tiña os recursos suficientes para poder regresar e vivir cómodamente. Cando se instalou en Galicia, abriu sucursais en Santiago e Vigo do “Banco Español del Río de la Plata” do que fora conselleiro delegado en Rosario. E nunha viaxe que fixo a Porriño para ver a un amigo arxentino, coñeceu a Corona. 

   O 22 de setembro de 1900, a larachesa de nacemento e Ramón contraen matrimonio na Capela das Angustias en Santa María de Sanguiñeda, parroquia do concello de Mos. El tiña 44 anos e ela 22. Un dos lugares que visitaron na súa lúa de mel foi a gran Exposición Universal que nesas datas se celebraba en París, onde ía agromar en Corona González o seu interese pola fotografía. De feito foi na capital francesa onde comprou a súa primeira cámara: unha Gaumont modelo Block-System “Carrée”, con caixa de madeira de caoba.

   O matrimonio fixa a súa residencia nunha finca coñecida como Vila do Adro, situada na raia divisoria entre os concellos de Mos e Porriño, na estrada que une Porriño e Redondela, aínda que tamén residen por tempadas en Ribadeo, na vila de nacemento de Ramón, onde traban amizade con Benito Prieto Ferrero, fotógrafo establecido na localidade, con estudio propio, “Foto Prieto”, e con establecementos abertos en Navia, Vegadeo e Luarca. 

 

Corona González Santos e Ramón González (Foto Napoleón, Barcelona)

    Aínda que non se dispoñen de datos sobre a adquisición de formación fotográfica da nosa protagonista, Fernanda Padín Ogando, autora dunha extraordinaria biografía sobre a larachesa (https://www.fotografaspioneiras.com/index.php/2018/05/07/corona-gonzalez-santos-1875-1972/), apunta que todo parece indicar que foi fundamentalmente autodidacta e que tiña os seus alicerces, na atracción e agrado que, segundo fontes familiares, mostraba polas actividades de tipo creativo e polo moite interese non só en fotografar, senón tamén en positivar os negativos.

   Neste proceso de coñecemento, seguramente resultaron de moito apoio a relación de amizade mantida con Benito Prieto, o fotografo de Ribadeo, e con Pedro Cima, fotógrafo residente en Bos Aires, a quen Ramón e Corona sempre visitaban nas súas viaxes á Arxentina. 

   A obra fotográfica da nosa protagonista, que imaxinamos visitaría A Laracha nalgún momento da súa vida para amosarlle a Ramón o seu lugar de nacemento, asómase tanto ao interior da súa vida cotiá como ao universo exterior da súa contorna e as súas viaxes. Entre as fotografías de ámbito familiar e privado, cabe destacar a variedade de tomas que realizou, sempre utilizando a luz natural, tanto en interiores como en exteriores. Empregaba a galería da súa casa como estudio fotográfico, deixando testemuño da vida familiar e da oportunidade que as visitas de amigos da familia lles proporcionaban para o exercicio da súa artística vocación. No exterior, as paredes da casa, bancos, veladores e plantas do seu xardín, conformaban o escenario ornamentado de fondo para a realización de retratos individuais ou en grupo dos seus familiares e amigos. Para os retratos individuais ou en parellas, habitualmente femininos, gostaba de non repetir a composición, situando as persoas sentadas ou erguidas, ben na galería da casa, aproveitando a luz que se filtraba a través dos cristais, ben no xardín, onde previamente semella que preparaba as diferentes escenografías.

   En xaneiro de 1914 Corona publica na revista “Vida Gallega” unha reportaxe fotográfica titulada “El arte y la belleza” en relación cunha festa benéfica realizada no Casino de Porriño, onde, baixo a dirección artística de D. José Palacios representábase teatralmente “Canción de Cuna”, unha obra que se estreara no Teatro Lara de Madrid en 1911, e que, debido ao seu argumento, calou moi fondo entre as persoas afeccionadas ao teatro en Galicia. Neste caso estaba interpretada por un elenco de actrices e actores da distinguida xuventude de Porriño, entre as que se atopaban familiares da propia Corona González.

 

Reportaxe gráfica na revista "Vida Gallega"

   Ademais de deixar pegada da actividade familiar e social na que se desenvolvía a través das fotografías, Corona contribuíu co altruísmo do seu marido durante a súa vida en común. En Ribadeo, Ramón González foi membro e presidente en 1910 da sociedade de socorros mutuos La Concordia. Subvencionou clases e instrumentos musicais do Ateneo. Financiou a construción do Teatro e as festas patronais de 1925 e deu 150.000 pesetas para comprar os terreos e construir a Praza de Abastos. A súa labor filantrópica íase completar cun mecenado de gran trascendencia social e cultural, concedendo becas a alumnos sen recursos para que puidesen estudar. Un deles foi Benito Prieto Coussent -que co andar do tempo sería un dos máis grandes pintores españois contemporáneos- ao que, nos seus inicios, axudou, protexeu e comprou varios cadros. En xusto recoñecemento dos seus méritos, os ribadenses deron o seu nome a unha rúa e o nomeárono Fillo Predilecto en 1922.

   No Porriño, o matrimonio tamén ía exercer unha importante labor benéfica, social e cultural. Financiaron o templo parroquial, aportaron 40.000 pesetas para abastecer de fariñas ao pobo, axudaron a viúvas e orfos do mar, sufragaron a construción do campo de fútbol e contribuiron con grandes sumas de diñeiro a remediar as calamidades da gripe de 1918. A súa obra filantrópica máis recordada foi a construción do Consistorio porriñés que encargaron en 1921 ao famoso arquitecto galego Antonio Palacios autor, entre outros emblemáticos edificios, do Concello de Madrid ou do Banco Español del Río de la Plata -hoxe Instituto Cervantes-, ambos na madrileña Praza da Cibeles. 

   Non era doado achegarse ao traballo fotográfico como afección nesa época, e en maior medida se ademais eras muller. A súa práctica chegaba a constituír un auténtico privilexio. Como a maior parte das fotógrafas non profesionais da época, Corona González Santos, atopaba os contidos a fotografar no seu entorno, estando pendente do que sucedía ao seu redor. A súa produción fotográfica tiña un marcado carácter costumista, como así o confirman as 127 fotografías que o seu sobriño José Ramón Fontán González deixou en custodia do Museo de Pontevedra. Tendo en conta esta colección de imaxes, pódese deducir que a larachesa practicou a fotografía durante vinte e cinco anos, período coincidente entre o ano que mercou a cámara en 1900 e o ano da morte do seu marido, acontecida en 1925 aos 69 anos de idade. 

   Un ano despois do pasamento de Ramón, a corporación de Ribadeo nomeaba a Corona “Filla adoptiva” como proba de afecto e gratitude pola súa valiosa e eficaz colaboración nas altruístas actuacións levadas a cabo xunto ao seu finado marido. A nosa protagonista non ía abandonar a actividade altruísta e entre as súas novas contribucións cabe destacar, no ano 1929, a consistente na doazón de terreos, para a construción da nova igrexa para a “Orde Franciscana Terciaria” en Ribadeo, á que a mesma Corona pertencía e que se rematou de edificar o 17 de xuño de 1931. Neste templo, Corona mandaría erguer un mausoleo de estilo Art Decó, a fin de que servira como última morada dos restos do seu marido, e onde ela mesma, á súa morte, sería soterrada anos máis tarde. 

 

Autoretrato (Museo de Pontevedra)

    Corona ía por diante do seu tempo. Á parte da fotografía, practicaba a escultura en barro e cemento e tamén escribía. O seu carácter e personalidade póñense de manifesto nos traballos que publicou en A Nosa Terra nos anos vinte do pasado século, artigos nos que se mostra como precursora do feminismo. Nas súas publicacións, asinadas desde lugares como París, Londres ou Río de Janeiro, predominan dous temas: a emigración e a morriña de Galicia e a necesidade de educar ás mulleres. Nun momento no que estas non abundaban en ningún ámbito profesional e tiñan escasa visibilidade social, Corona González defendía que se debía obrigar aos pais a dar instrucción aos seus fillos e que a falta de educación era a causa da marxinalidade de moitos galegos, sobre todo mulleres, na emigración. Nun artigo titulado «Pros pais que teñen fillas», publicado en A Nosa Terra o 1 de abril de 1927, Corona González escribe: «É necesario enseñar ás mulleres a traballar para ser independentes e facerlles comprender que non é necesario o casamento, nen ser monxa, para ser feliz neste mundo. Só poden adquirir a súa independencia por medio do traballo, e o día en que as nosas mulleres podan gañar a vida sin precisar de ninguén, terán independencia de carácter e poderán casarse, ou non, sin ter medo a quedar solteiras pois non precisan de ninguén que as manteña». 

   No comezo dá guerra civil, aos 61 anos, Corona incorporouse á Cruz Vermella exercendo como enfermeira auxiliar no “Hospital Militar de Evacuación de Bella Vista”. Durante os seguintes anos, continuou a súa colaboración en diferentes ámbitos de cooperación. En 1948, o concello de Ribadeo volveu a homenaxeala, en agradecemento ás contribucións pecuniarias que fixeran posible as necesarias obras executadas nas instalacións do Hospital Municipal. A corporación, en sesión ordinaria celebrada o 22 de maio, acordou se lle dera o nome do seu defunto marido, á sala de homes do piso segundo do devandito establecemento; ademais, da colocación nun lugar destacado do mesmo edificio, dunha lápida de mármore, onde se fixera constar a gratitude que o Concello e pobo amosaba a tan ilustre benfeitora.

   Corona González Santos faleceu aos 96 anos, o 11 de maio de 1972, en Vigo, sendo soterrada o día 12 no cemiterio de Pereiró. As súas cinzas serían trasladadas anos máis tarde, o seis de maio de 1983, ao panteón que ela mesma mandara construír na Igrexa da Orde Franciscana Terciaria, en Ribadeo, onde como se dixo antes, repousaban os restos do seu marido. 

 

FONTES:

Barás, Milagros (2018): Candida Otero, la primera fotógrafa de Pontevedra, Diario de Pontevedra, 5 de agosto. https://www.diariodepontevedra.es/blog/milagros-bara/candida-otero-primera-fotografa-pontevedra/20180805195651994361.html

Fernández, Martín (2018): Corona González y Ramón González, los grandes mecenas de Ribadeo y O Porriño, La Voz de Galicia, 18 de febreiro.https://www.lavozdegalicia.es/noticia/amarina/2018/02/18/corona-gonzalez-ramon-gonzalez-grandes-mecenas-ribadeo-porrino/0003_201802X18C6991.htm

Padín Ogando, Fernanda (2018): Corona González Santos (1875-1972),https://www.fotografaspioneiras.com/index.php/2018/05/07/corona-gonzalez-santos-1875-1972/

_____________ 

1 Así figura no Tomo 5, folio 263, do Rexistro Civil de A Laracha.

2 Boletín Oficial da Provincia da Coruña n.º 18, 21 xullo 1871, páx 4.