xoves, 27 de xuño de 2024

EPIFANIO CAMPO NÚÑEZ, O FUNDADOR DE CERÁMICA CAMPO (2ª parte)

 Segundo o testemuño de varias persoas da bisbarra, o destino final do caolín extraído en Lendo tanto era o mercado estatal (faláronnos dos Altos Hornos de Vizcaya e da Cartuja de Sevilla) coma o internacional (todas as persoas entrevistadas dixeron que se exportaba a Alemaña e ata houbo alguén que nos comentou que foi algún barco para China). Ao principio o caolín sacábase a granel. Eran tempos de rudos esforzos de pico e pala nos que non había ningún tipo de instalacións de moenda. Como curiosidade desa época, Manuel Verdía recordaba que “Epifanio tiña o costume de meter o caolín na boca para saber se tiña areas. Ese barro mandábano para Alemaña para facer os enchufes e interruptores de cerámica e non podía levar areas, por eso o metía na boca”.

Panorámica actual do barreiro de Cerámica Campo en Lendo. Á esquerda da imaxe, cunha tonalidade branca, vemos o xacemento do caolín no que Epifanio Campo Núñez comezou a súa andaina na Laracha nos anos 50 (Brais Maceiras)

     Antonio Fuentes contounos que, tras certo tempo traballando no barreiro daquel xeito rudimentario, “Epifanio comprou un par de camións de tres eixos e contratou a moita xente da Laracha. Despois fíxolles a carretera desde San Román ata a igrexa de Lendo. Nesa época foi cando se deixou de traballar a pico e pala e trouxo uns compresores, un martillos de aire para picar nese barro duro. Eso creo que foi entre mediados e finais dos 50”.

    Ao tempo que exportaba o ouro branco de Lendo, actividade que realizou durante seis ou sete anos, Epifanio ía asentando as bases para a expansión da empresa coa compra de terreos próximos ao barreiro de caolín, moitos deles propiedade dos de Montes Claros. Coa idea de ampliar no futuro máis inmediato a súa actividade mineira coa explotación de novos xacementos de arxila, naquela altura ía levar a tan necesaria electricidade á mina, feito do que dá fe a seguinte información que localizamos no Boletín Oficial do Estado:

Nuevas instalaciones eléctricas1
Peticionario: Hidroeléctrica de Laracha.
Objeto de la petición: Instalar dos lineas de alta tensión a 30.000 V., las cuales funcionarán en su día a 15.000 V.. que partirán de la subestación de conexión con Fenosa. La primera de estas lineas, de 3.830 metros de longitud, dará servicio a una mina situada en Bragunde (Laracha), propiedad de don Epifanio Campo, y la segunda, de 3.080 metros de longitud, terminará en los lugares de Teijoeira y Vilar, en donde se instalará un centro de transformación de 70 KVA. relación 30.000 15.000 ± 5 por 100/220-127 V., para el suministro, de energía a un aserradero.
Presupuesto: 307.810 pesetas.
Se emplearán materiales de procedencia nacional. Se hace pública esta petición para que los industriales que se consideren afectados por la misma presenten los escritos que estimen oportunos debidamente reintegrados y por duplicado, dentro del plazo de diez días, en las oficinas de esta Delegación de Industria, calle de Fernando Macias. número 35, primero.
La Coruña, 17 de enero de 1959.—El Ingeniero Jefe, Mariano Miaja.

    Epifanio Campo Núñez, empresario nato e home de negocios en toda regra, non tardou en construír no lugar de Raxido, nos lindes das parroquias de Lendo e Cabovilaño, unha planta para a fabricación de ladrillos de diversos formatos e outros produtos cerámicos para o sector da construción. A actividade industrial desta fábrica, que contará cunha produción de 30.000 toneladas anuais, seguiría complementándose coa inicial, é dicir, coa venda de arxilas refractarias e lignitos ao mercado estatal e a países como Francia, Italia e, como recordaban algunhas das persoas entrevistadas, a Alemaña.

 

Imaxe actual da cheminea da primeira fábrica que a empresa Cerámica Campo construíu na Laracha

    A inauguración da nova planta da Laracha ía resultar estratéxica para satisfacer a demanda de ladrillos e outros produtos cerámicos por parte do sector galego da construción. Así, mentres a fábrica da Arnosa abastecía o mercado da zona sur de Galicia, a factoría de Lendo facía o propio no norte da xeografía galega.

    Naquela época Epifanio e Amalia andaban a cabalo entre A Laracha e Vilalonga, onde residían nunha casa do centro da vila cos seus tres rapaces. Ao non ter fillos biolóxicos, o matrimonio decidira converterse nos pais adoptivos do seu sobriño e afillado Epifanio Campo Fernández 'Nené', que era fillo de Antonio, o irmán de Epifanio, de Mary, que era filla de África, unha das irmás de Epifanio, e de Loly, que era filla dun matrimonio do Grove.

     Por aqueles días, a finais dos 50, a fábrica da Arnosa experimenta unha primeira ampliación coa instalación dun forno Hoffman e outros avances tecnolóxicos do momento que se inaugurou, de forma máis ou menos oficiosa, o día 1 de maio de 1961. Consciente da carencia de medios científicos e técnicos que sufría o seu sector, naquela xornada Campo Núñez exercera de anfitrión da primeira conferencia de estudos cerámicos, que o noso protagonista organizara en Vilalonga coa Agrupación de Fabricantes de Materiais Cerámicos da provincia de Pontevedra, en colaboración coa Sociedade Española de Cerámica (creada o ano anterior) e con varios membros do Departamento de Silicatos do Patronato “Juan de la Cierva” de Investigacións Científicas. Durante a conferencia, algún dos empresarios alí presentes falaron, entre outros temas de interese para o ramo, da urxente necesidade da creación dunha Facultade de Ciencias Cerámicas para que cada ano saísen da Universidade polo menos quince enxeñeiros ceramistas, tan necesarios no sector. Curiosamente, anos despois íase apostar en Cataluña polo adianto tecnolóxico do ramo coa implantación dunha mestría que formaba persoal para traballar nas cerámicas como instrumentalistas e no control de máquinas. Como xa dixemos, Epifanio había pouco que inaugurara en Vilalonga a Nueva Cerámica Campo e, despois da conferencia, levou aos máis de sesenta ceramistas alí presentes, algúns deles portugueses, e a catro científicos relatores, de visita polas súas novas instalacións, feito sobre o que informaba a prensa da época do seguinte xeito:

(…) Inmediatamente la caravana, compuesta por una veintena de automóviles se puso en camino hacia la Nueva Cerámica Campo, propiedad del magnífico anfitrión, don Epifanio Campo Núñez.
Hemos visitado detenidamente todas las instalaciones de este centro modelo de fabricación de ladrillo, y aprovecharon el momento los científicos a quienes acompañabamos para explicar practicamente casos y dudas que en la conferencia se había tratado.
Guiados por el prestigioso industrial don Epifanio Campo, todos los asistentes a la conferencia fuimos viendo y escuchando las explicaciones, interesantísimas, sobre el funcionamiento de cada máquina y el proceso de fabricación de ladrillos. Llamó poderosamente la atención de los invitados una máquina cortadora de ladrillos que, según el Sr. Martín Lázaro, es lo más perfecto que se ha fabricado hasta la fecha.
(…) Desde estas columnas damos las mas expresivas gracias a los hombres que hicieron posible esta jornada del 1 de mayo; en primer lugar a los cuatro científicos, que no vacilaron en acudir a Villalonga, soportando un largo y duro viaje, que les hizo llegar a este rincón de España con el cuerpo molido y cansado, pero con el espíritu y la mente prestos a dejar constancia de su valía y de sus desinteresadas intenciones de favorecer a esta importante rama da la industria nacional que es la cerámica.
En segundo lugar, a este gran hombre que es don Epifanio Campo Núñez, que sacrifica de sus intereses todo cuanto le sea pedido por el bien de sus obreros, a los que cada año reúne en larga mesa, dispuesta en una de las naves de su moderna cerámica, y regala con una comida de confraternidad y amistad leal y verdadera, de amo que vive con su obrero y siente las mismas fatigas y anhelos que anidan en el corazón del trabajador. Hace poco adquirió para cada obrero y empleada una bicicleta, que donó graciosamente al trabajador para que el camino desde su casa al trabajo le fuese más corto y agradable. Don Epifanio Campo Núñez recabó para si el sacrificio del montaje de esta primera conferencia de Estudios Cerámicos, con los copiosos gastos que originó, y de la cual es de esperar que surjan grandes beneficios para toda la industria cerámica nacional (…)2

    Paralelamente, nas novas instalacións de Lendo, que tiñan unha fermosa estrutura da que aínda se conserva a cheminea a día de hoxe, traballaban centos de homes e mulleres do municipio da Laracha e do resto da comarca bergantiñá. Pepe 'O Labrador' recorda quecando Epifanio construíu a fábrica, as primeiras mulleres que contratou marcharan da de Ferreira. Xa estaban ben preparadas e tiñan experiencia na fabricación de ladrillo. Ofrecéralles unhas pesetas máis e por eso moitas delas foron para alí”.

(CONTINUARÁ...)

__________

1 Vid. Boletín Oficial del Estado, Madrid, 31 de xaneiro de 1959, Núm. 27, p. 1.881.

2 Vid. El Pueblo Gallego, Vigo, 3 de maio de 1961, pp. 8-9.

mércores, 19 de xuño de 2024

EPIFANIO CAMPO NÚÑEZ, O FUNDADOR DE CERÁMICA CAMPO (1ª parte)

  Na procura dunha mellor vida, na década dos 50 moitos laracheses facían a maleta da emigración cara a América, destino que posteriormente se ía cambiar cara a unha Europa moi necesitada de man de obra, nun tempo no que os emigrantes da Laracha apostaban maioritariamente por Suíza. O sustento das economías domésticas das persoas que decidiran quedar aquí viña dado, ao igual que en tempos pretéritos, pola gandería, a agricultura de subsistencia e o autoconsumo, algo de madeira e a pesca, sector do que vivían ducias de familias de Caión. Por aquel entón, a chegada de Epifanio Campo Núñez á Laracha foi como un agasallo caído do ceo para máis de 200 persoas do municipio e da bisbarra, moitas delas mulleres, que tiñan por primeira vez na súa vida salarios decentes, pagas extra e seguridade social.

Mapa a escala 1/25.000  no que figura a fábrica de Cerámica Campo

    Epifanio Campo Núñez nacera no ano 1915 en Puente de Domingo Flores, municipio da comarca leonesa de La Cabrera, integrado no Consello Comarcal do Bierzo. Situado nos lindes coa provincia de Ourense e atravesado pola estrada N-536 que une Ponferrada co Barco de Valdeorras, das entrañas das súas terras sae a lousa que dispara o produto interior bruto da comunidade de Castela e León. O noso protagonista era o maior dos cinco fillos (Epifanio, Carmita, África, Juanita e Antonio) de Demetrio Campo e de María Núñez, matrimonio que se dedicaba ao viño e que tiña unha tenda de comestibles.

    O futuro empresario pasa a súa infancia e xuventude alí, sendo testemuña directa do poderío económico que xeraba a cunca mineira berciana, sector no que Epifanio empeza a traballar de mozo, como así nolo confirma unha información publicada en La Región en 1935:

SUCESOS
UNA CARTERA QUE DESAPARACE
En Comisaría se presentó en la mañana de ayer Epifanio Campo Núñez, soltero de 20 años de edad, chófer.
Denunció que había llegado a Orense, conduciendo un camión con cargamento de carbón.
Procedió a realizar las operaciones de descarga y seguidamente se fué a comer a un bar en compañía de otras personas.
Poco después tomó el camino de regreso al punto de procedencia, pero cuando llevaba andado algunos kilómetros, observó que del bolsillo del mono le había desaparecido la cartera, en la que llevaba 300 pesetas y su documentación personal y la del coche1.

    Pouco despois deste incidente, cando soaban os tambores da guerra, cumpre coas obrigas castrenses e realiza o servizo militar en Pontevedra. Na cidade do Lérez coñece a Amalia Méndez Tacón, moza de Vilalonga (Sanxenxo), que era filla de José Mª Méndez y Méndez, industrial e correspondente do Faro de Vigo, e Peregrina Tacón Fernández.

    Despois de darse o “si quero”, Epifanio e Amalia establecen o seu domicilio en Vilalonga, unha zona cunha importante tradición de industria cerámica desde o século XIX, na que o emprendedor do Bierzo adquire varias concesións mineiras para a explotación de arxilas, caolíns e feldespatos, que comercializaría como materias primas para o sector cerámico.

    En Vilalonga, no lugar da Fianteira, xa levaba anos traballando a fábrica do enxeñeiro asturiano Justo Guisasola Vigil. Nomeada como Cerámica de Dena, esta industria xa estaba dotada con forno semicontinuo tipo Hoffmann e producía dende 1911 tella (rústica e alacantina), ladrillo refractario, tubaxe de gres, louza policromada e material sanitario, e daba ocupación no complexo mineiro industrial a máis dun centenar de homes e mulleres. Outro dos empresarios do sector asentado dende había tempo nesta parte do Salnés era o vilagarcián Eduardo Viqueira Cores. Con permiso de exploración mineira outorgado xa en 1912, en 1927 concedéraselle licenza para a construción dunha fábrica de ladrillo e tella na praia de Vilalonga, máis coñecida como A Sequiña. Dotada tamén con forno semicontinuo tipo Hoffmann, a prensa da época informaba que producía tella e ladrillos de construción, tipos Borgoña, perforado, rasilla etc., “fabricados con materia prima excelente de las renombradas arcillas de Dena”2.

     Con este panorama de competitividade e partindo de cero, Epifanio Campo iniciaba nos duros anos da posguerra unha tarefa que andando no tempo cristalizaría na firma máis importante da cerámica industrial de toda a xeografía galega. O grupo Cerámica Campo acababa de nacer. 

 En 1942 Epifanio instala na marisma da Arnosa, ao poñente da Fianteira, unha fábrica de produtos cerámicos destinados principalmente ao sector da construción baseada, como as fábricas de Guisasola e Viqueira, na calidade das arxilas locais. Nos seus inicios, a industria de Campo contaba cunha capacidade de produción dunhas 30.000 toneladas anuais e daba emprego a unhas 150 persoas, liberadas así da emigración.

 

Publicidade dos anos 40 da fábrica que Epifanio Campo Núñez posuía en Vilalonga (La Noche, 26 de maio de 1948, p. 3)

    En todo momento Amalia foi intelixente conselleira, eficaz colaboradora e muller sacrificada á tarefa emprendida polo seu marido. Sen o seu consello e apoio nos momentos difíciles, Epifanio probablemente non acadaría as cimas que conseguiría co transcurso dos anos. O novo empresario daquel entón decide percorrer países para observar e aproveitar experiencias de grandes factorías da rama que cultivaba. Aquela aprendizaxe levaríao, anos máis tarde, a apostar polo futuro e a innovar con grandes tecnoloxías importadas como o forno Hoffmann e a introdución de secadoiros nas súas instalacións da Arnosa que permitían unha cocción máis uniforme e obter un material de maior calidade.

    Epifanio era un home cunha gran visión comercial. Un día dixo:

    - Queredes barro? Pois nada, ides ter barro!

     E así foi como se empezou a cocer en Vilalonga o que lle chamaban chamota, un barro que se cocía ata que non lle quedase ningún tipo de propiedade orgánica e que se utilizaba en diferentes mesturas arxilosas. Tamén se moía para darlle unha maior estrutura ao refractario, outorgándolle a capacidade de soportar altas temperaturas. Unha vez preparada, a chamota cargábase posteriormente nos barcos que transportaban o material a destinos como Valencia, onde o único que tiñan que facer era descompoñer nos muíños o material novamente para fabricar unha louza de calidade.

     A mediados dos anos 50 íalle xurdir unha oportunidade de negocio na Laracha, onde comeza a realizar unha actividade extractiva nos xacementos de arxilas de Lendo. Primeiramente compra a mina de caolín da que xa falamos a semana pasada nestas Crónicas da Laracha, situada nas proximidades da zona da encrucillada que vai para Baldaio, nunha leira denominada Cabeceira, da cal Pedro Esmorís Rodríguez recorda que “cando Epifanio veu para aquí, ao principio vendía no barro para A Coruña. Tiña varios carreteiros que lle carretaban durante o verán o material desde Lendo, desde o barreiro que hai para alá da nave do ferro. O barro dese barreiro era blanco e dicían que era moi especial, que valía para facer louza. Ese barro non servía para facer tellas e ladrillo, era para mezclar como o que lle bota leite ás papas. Mezclábano con outros barros, porque senón rebentaba. Traíano ata O Cancelo, ata onde está o estanco, e aí facían unha morea. Despois cargábase en camións e levábano para o porto da Coruña, e desde alí dicían que o levaban para Alemaña. Ao pouco de vir xa empezou a arreglar a carretera, que hoxe aínda hai xente que lle chama ‘a carretera de Epifanio’. Era moi querido por aquí porque dou moito traballo. Era bo home. Eu creo que botou seis ou sete anos vendendo dese barro branco antes de montar a fábrica”. Un dos carreteiros dos que nos fixo alusión Pedro Esmorís era José Aldao, veciño do Campo da Porta (Lendo) nacido en 1936 que nos dixo que “Epifanio pagaba cada carro a cinco pesos”.

(CONTINUARÁ...)

___________

1 Vid. La Región, Ourense, 9 de xuño de 1935, p. 7.

2 https://www.asociacionbuxa.com/patrimonio/detalle/714