A TELLEIRA QUE TIÑA JESÚS RÍOS NA BARREIRA NO ANO 1939 (3ª parte)

 CONTINUACIÓN DO TEXTO DE JOSÉ DE LA SANTÍSIMA TRINIDAD:

     (...) Cada quince días había feira en Paiosaco. Quedaba preto, a uns dous quilómetros da telleira, e facíase sempre en domingo. Eu mailo pieiro turnabámosnos: un domingo ía el, outro eu. As feiras eran moi boas. Eu feiras grandes só vira as de San Gregorio e as de Xinzo, pero sempre cadraban en días de traballo. Naquelas feiras de Paiosaco os oficiais das dúas telleiras de Estramil e o da telleira de Coiro (era da Proba¹) andaban cunha tella debaixo do brazo pola feira, e así os paisanos sabían de que eran telleiros e miraban a tella e preguntaban de onde era e que prezo tiña. O primeiro domingo de xullo era a feira máis grande do ano. Chamábanlle “Paiosaco das Cereixas”. Había dúas ringleiras de cestos con cereixas, que eu nunca na miña vida vira tanta cereixa xunta. Empezabamos por unha punta preguntando polo prezo e que tal eran. En cada posto que preguntabamos dábannos a proba de tres ou catro cereixas e acababamos cheos sen mercar ningunha. Quen era especialista nestas cousas era Carballosa, o socio de José María.

 

Feira das Cereixas de Paiosaco na actualidade (https://www.turismo.gal)

    Ríos tiña un cuñado na Laracha que era panadeiro e tiña panadería propia. Algúns domingos levábanos con el e merendabamos bola quente de trigo e viño, que estaba ben, pero, para un rapaz de 16 anos, non era unha diversión moi axeitada. Ou ben ía á taberna co oficial e co carretilleiro, ou quedaba na telleira. En cuestión de bailes nada, non estaba adaptado nin tiña con quen ir. O domingo que mellor o pasaba era nas feiras de Paiosaco, pero era unha vez cada mes, porque unha feira ía eu e outra ía o pieiro. O día que quedaba na telleira, ía para xunto os da outra telleira e xogaba con Ricardo, con Pepe o fillo de José María, e cun rapaz do meu tempo que era dunha aldea que se chamaba A Esquipa. Todos xuntos xogabamos a calquera cousa. 

 

Panorámica actual do lugar da Esquipa

    No ano 44, estando na mili en Ourense, un día atópome cun recruta que se me facía moi coñecida a súa cara. Escoiteino falar e, de contado, dinme conta de quen era. Era o da Esquipa! Faleille, e case que non me coñecía. Non se lembraba de min pero, ao irlle dicindo cousas das que pasaran alí aquel ano 39, deuse conta e fomos amigos algún tempo. Pero logo, ía moitas veces a xunto del e case sempre estaba arrestado porque era moi mal soldado.

    O pai deste rapaz era perruqueiro, coñecido polo alcume de “O Xungueiro”. Era algo eivado, andaba moi gacho, tiña mal na columna. Un domingo pola tarde, despois de recoller, o pieiro mais eu fomos cortar o pelo á Esquipa a do “Xungueiro”. A verdade era que eu nunca vira aquel home. Co fillo eramos amigos, pero alí nunca fora. Recibiunos moi ben. Alí, ao carón da súa casa, había unhas cantas mulleres á sombra dun carballo calcetando e pasando o tempo. Unha delas era Aurora, irmá de Aurelia, que estaba casada alí. Outra era a muller do barbeiro e había dúas ou tres máis. Mentres o barbeiro me arranxaba o pelo o pieiro foise para xunto delas. O home tiña 32 anos pero en asunto de mulleres non era moi listo, posto que aínda non dera atopado unha muller para casarse. As mulleres empezaron a falarlle e Aurora, que xa o coñecía, deulle por falar no “verde”. El non se defendía moito. A muller do barbeiro dicíalle:

-Ou Severino, se tes que pelexar cunha muller ¿como farías?

E cunha risa e con moita fachenda dicíalle:

-Eu colleríaa polos pelos!

-¿Polos pelos de onde, Severino?

-Polos da cabeza, raio!

    Aquelas mulleres, mailo barbeiro non aguantaban coa risa. A Severino parecíalle que aquilo era un chiste. As mulleres ían tirando del, e el, a facerse o listo, ía caendo en que non sabía nada. Elas íanlle notando a covardía e fóronse achegando a el. Bicárono, abrazárano, tirárono no chan e mentres unhas loitaban con Severino, unha delas trouxo unha xerra con auga e botáronlla na bragueta. O barbeiro e eu non podíamos coa risa porque aquilo non o facían con maldade, senón que era brincando e todo era risa. Eu tamén me ría, pero tamén pensaba se a min me farían o mesmo cando o barbeiro me acabara o traballo. Pero xa ía pensando en como defenderme, aínda que tiña a plena confianza de que comigo non se meterían. Era boa xente. Fixérono con Severino porque alí empezou a falar coma se fora un “sabeo todo” e demostráronlle que era un ninguén. Non lle pareceu mal. El tamén se ría e quedou moi satisfeito.

 

Panorámica actual do lugar da Esquipa

    No mes de setembro as noites xa son máis longas e ás rapazas de Estramil déulles por facer bailes os sábados na “do Ferrador”, que era unha casa nova. No baixo tiñan o taller maila cociña e arriba no sobrado, que estaba sen dividir, facían os bailes. Aquilo era coma cousa da familia. A maioría dos mozos estaban no exército, aínda que viñan rapaces de aquelas aldeas de Freón, A Cachada, A Esquipa... despois todo eran mulleres, rapazas e vellas que tocaban a pandeireta. Facíano moi ben, e cantaban. Ao entrar nós cantábannos un cantar que dicía así:

Os telleiros fan a tella

e tamén fan o ladrillo.

As mociñas de Estramil,

non lles perden o cariño.

 

Casa do Ferrador na actualidade

   Aqueles rapaces aturuxaban e José María, Carballosa e o meu oficial Manuel tamén lles cantaban:

Para comer e beber

non te poñas amarelo.

O traballo con xeito,

que o corpo non é de ferro.

    E xa entraban bailando con aquelas veciñas, como se foramos todos unha familia. A casa do ferrador estaba moi preto das telleiras, polo que a nós os rapaces tamén nos deixaban ir ao baile. Alí puidemos aprender a bailar porque algunhas mulleres, algunhas delas casadas, tirabán de nós para que bailaramos. Pero a covardía era grande e tanto Ricardo coma eu, cos nosos 16 anos, non eramos capaces de agarrarnos a unha rapaza. Aquela mulleres dicíannos:

-Bailade nenos, bailade!

 

Á dereita, panorámica actual da casa do ferrador

    Algúns domingos que non saíamos, se non había feira en Paiosaco pouco había a onde ir. Xuntabámosnos cos da outra telleira e alí viñan os pais de Aurelia; a súa nai, Generosa, era a que nos traía o peixe. Este matrimonio tiñan varios fillos e un deles, chamado Delmiro e que marchara para o exército, deixara un acordeón pequeno. Manuel, o meu oficial, sabía tocalo algo. Fontes, o pai de Aurelia, ía á casa e traía o acordeón e alí facíase unha parranda moi fermosa. Algúns días tamén viña o ferrador e a súa dona. A Carballosa dábanselle moi ben os contos, así que contando contos e tocando o acordeón pasábamos unhas tardes moi entretidas. Cantaban moito e saíalle moi ben un fado, como que Manuel era portugués e Carballosa tamén. Dábaselle ben. Carballosa cantaba e utilizaba dúas culleres como castañolas. José María, coa gradilla e a chave da porta da chabola, parecía unha orquestra con aqueles ferriños. A canción que cantaban dicía así:

Ei de mandar vir do Porto

un tear de laranxeira.

Olla Amelia, olla Amelia,

olla Amelia tecedeira.

Tes tear e non tece

porque a tea saíu podre.

Olla Amelia, olla Amelia

deixa o tear, que aborrece.

Ha...ha... Estoume a rir.

Ha...ha... Estoume a rir.

Fostes dizer a meu pai

que me andaba a divertir,

que andaba na brincadeira

Olla Amelia, olla Amelia,

olla Amelia tecedeira.

    Así pasábamos aquelas tardes, coa música e os contos de Carballosa. O tempo fuxía. Íase achegando San Miguel. Empezaban a saír as flores pola eira. O último domingo que pasei alí, despois de facer as nosas cousas, laveime e puxen a roupa dos domingos, que era a que tiña para a viaxe. Fun para xunto os da outra telleira e logo con Ricardo e Pepe, o fillo de José María, fomos para diante da casa de Fontes, o pai de Aurelia. Alí estaban todos. Tamén estaba o fillo do barbeiro, e alí todos xuntos xogabamos a cousas de rapaces. Diante da casa de Fontes era un cruce de camiños, polo que se facía unha praza ben ampla que algúns dos veciños deixaban alí os carros. A min deume por subir a un deles. O da Esquipa déralle por levantarlle o cabezallo, perdín o equilibrio e saín pola traseira do carro. Nun cravo rachei a perneira do pantalón. Non chorei por vergoña ao ver o pantalón roto, o único que tiña para a viaxe e para os domingos na casa mentres non me fixeran outro. Naquel intre non sabía o que facer. Finxía rir pero a “procesión andaba por dentro”. E foi aquela rapaciña, guapa, que dándose conta díxome:

-Vaite á telleira, cambia de pantalón e tráemo de contado que cho amaño.

 

Imaxe antiga da casa de Fontes (Cortesía de Cándido Fuentes)

Panorámica actual do lugar onde estaba a casa de Fontes

    Así o fixen. O máis prontiño que puiden lévolle o pantalón. Pouco tempo tardou en darmo. Serviume para a viaxe e para vestir na casa mentres non me fixeron outro. Aquilo agradecinllo moito.

    Con todas aquelas cousas chegou o fin da segunda temporada. Con respecto ao traballo quedei moi satisfeito de cumprir, sentíndome xa tendedor. Agora xa lle podía dicir aos “das Peras” que xa valía para banco dianteiro. Aqueles veciños de por alí coñecíanme polo “tendedor de Ríos”. Todos me querían, eu a eles tamén.

 

(...CONTINUARÁ)

_________

1 A Proba é un lugar da parroquia de Salcidos, no concello pontevedrés da Guarda.