Os primeiros datos que temos desta telleira que estaba situada no lugar da Barreira, na parroquia de Torás, datan de principios do século XX. Nesa época sabemos que o propietario das instalacións e do propio barreiro era José Castiñeiras Patiño, home de gran prestixio e de moito peso na sociedade larachesa daquel tempo. José nacera no ano 1863 en Cillobre e era fillo de Antonio Castiñeiras e de María Patiño, que tamén ían ser pais de Carmen, Generosa e Marcelino. Os avós paternos do noso protagonista eran Francisco Castiñeiras e Rosa Sánchez, labradores de Cillobre, e os maternos eran os tamén labradores José Patiño Vázquez e Bernarda Sánchez Canedo, el natural da parroquia arteixá de Monteagudo e ela de Cillobre.
Dado que esta telleira sempre foi coñecida como ‘a de Patiño’, non descartamos que fose o propio José Patiño Vázquez a persoa que a empezou a explotar, mais non temos documentos que confirmen esta hipótese. O que si podemos aseverar é que o seu neto José Castiñeiras Patiño, casado con Josefa Esmorís Canedo e concelleiro1 da Laracha nos tempos nos que Manuel Esmorís Vázquez era alcalde do municipio, foi quen herdou os terreos nos que estaba esta telleira que lle arrendou durante moitos anos aos cabaqueiros do Baixo Miño.
Un destes artesáns pontevedreses era José María Sobrino, domiciliado en Pintán (Salcidos, A Guarda), que curiosamente traballaba na telleira de Patiño ao tempo que o seu consogro José María Fernández, José María 'da Caraja', tamén con domicilio en Pintán, facía o propio cada verán na outra telleira que había na Barreira nesa altura, a mesma que varias décadas máis tarde explotaría o portugués José Manuel Ferreira. Os datos da contribución industrial dan pé a certa confusión, pois sabemos que un tal Cándido Alonso tamén traballou na Barreira dende 1908 ata 1919, mais descoñecemos se explotou a telleira dos de Patiño ou na que estivo Fernández.
O certo é que con José María Sobrino traballaba o seu fillo José María Sobrino Martínez, que seguiría fabricando tella e ladrillo macizo a man na de Patiño unha vez que se xubilou seu pai. Nesta nova etapa, Sobrino Martínez, que estaba casado con M.ª Concepción Fernández Alonso (filla de José María 'da Caraja'), continuou alugado nos terreos de José Castiñeiras Patiño e, con el á fronte da telleira, tivo como operario da súa cuadrilla a un tal Carballosa, xornaleiro habitual no domicilio de José María en Pintán. A boa amizade entre eles levou a máis dunha persoa a dicir que eran socios, feito que segundo nos contou a familia de Sobrino nunca aconteceu. Outro dos integrantes da súa cuadrilla foi José Manuel Ferreira, que traballou con José María algunha temporada na de Patiño cando era mozo. E tal como mandaba a tradición, con José María Sobrino Martínez tamén aprendeu o oficio o seu fillo Ricardo Valentino Sobrino Fernández. Tino, como así o coñecían os seus amigos, naceu en Pintán en agosto de 1930 e, ao igual que os seus devanceiros, pasou moitos veráns da súa vida traballando na Laracha, onde un día coñeceu unha media irmá froito dos amoríos de seu pai.
No 2023, grazas ás xestións realizadas por Pepe 'O Buraco', tivemos a inmensa fortuna de contactar telefonicamente co señor Tino, home de memoria prodixiosa que recordaba, casualmente o día do seu 93 aniversario, que “meu abuelo Sobrino estaba arrendado na de Patiño e meu abuelo Fernández noutra finca que había ao lado, as dúas chousas estaban pegadas. Cando meu abuelo paterno deixou de traballar alí colleu o relevo meu pai, José M.ª Sobrino Martínez, que xa levaba moitos anos indo cada temporada de verán coa cuadrilla de seu pai á Laracha. Con papá traballou cando era un mociño Ferreira, que mira ti como son as cousas, co tempo estableceuse na telleira na que estivera meu abuelo Fernández e montou alí unha gran industria. Eu empecei a ir con meu pai a telleira de Patiño en 1939, cando tiña nove anos, e traballei alí ata os quince, ata 1945”.
![]() |
Imaxe de José María Sobrino Martínez, pai de Ricardo Valentino Sobrino Fernández (Cortesía da familia Sobrino Portela) |
Uns anos antes, en novembro de 1942, José Castiñeiras Patiño2 e José María Sobrino Martínez asinaran o último contrato de arrendamento (Ver Apéndice Documental ao final do texto) da telleira no que se estipulaba un período de alugamento non inferior a cinco anos por unha cantidade de 1.000 pesetas anuais.
O devandito contrato privado de arrendamento íase extinguir en 1945 cun novo documento que amablemente nos cedeu Belén Varela Verdía, bisneta de José Castiñeiras Patiño. Por mor do seu estado de conservación, só se poden ler algúns dos seus apartados, entre eles o terceiro e o cuarto no que aparecen actores como Antonio Fuentes Mañana e Isolino Esmorís Fuentes:que aparecen actores como Antonio Fuentes Mañana e Isolino Esmorís Fuentes:
Tercero.- Al ser arrendada la finca en el año cuarenta y dos, ya venía llevando de unos seis ferrados de tierra labradía mas menos el vecino de la Barreira Antonio Fuentes Mañana, por la renta anual de tres cientas pesetas, de la que se halla al corriente en el pago habiendo cobrado (?) el Sr. Sobrino Martínez de orden y el consentimiento del Sr. Castiñeiras (?) ciento cincuenta pesetas que cobraba ultimamente Isolino Esmorís.
Cuarto.- Hacia finales del año pasado de mil novecientos cuarenta y cuatro, el señor Sobrino Martínez otorgó con dicho Isolino Esmorís Fuentes un contrato por el que le dio a este último la mitad de la industria de su pertenencia de teja y ladrillo que queda aludida y está dada de alta en la contribución industrial (...)
(…CONTINUARÁ)
APÉNDICE DOCUMENTAL
(Documento cedido por Belén Varela Verdía, bisneta de José Castiñeiras Patiño)
Contrato de arriendo
En el pueblo de Laracha a dos de Noviembre de mil novecientos cuarenta y dos. Ante los testigos que final se dirán, previo acuerdo, se reunen de una parte José Castiñeiras Patiño, viudo, mayor de sesenta años, labrador, vecino de Cillobre en el pueblo y Capital del Ayuntamiento de Laracha, y de la otra José M.ª Sobrino Martínez, de treinta y nueve anos, casado, fabricante de teja y ladrillo, natural y vecino de La Guardia, parroquia de Salcidos, en la provincia de Pontevedra y accidentalmente en esta de Laracha, lugar de Estramil, Torás, ambos provistos de cédula personal de uso corriente quienes se dicen hallar en uso completo de todas facultades y actos civiles, de común acuerdo establecen el contrato de arriendo-------
Primero: El José Castiñeiras Patiño es dueño (?)luto de la finca a monte llamada “Chousa dos Marcos”, sita en el lugar de la Barreira en Torás, cerrada sobre si con muro de piedra y barro, de una extensión de cuarenta ferrados poco más o menos; linda Norte con camino que va de Lendo a Payosaco; Sur con otro camino de Estramil a Riotorto; Este con la telleira de Ferreira y Oeste con la viúda de Ramón López llamada Dolores.
Segundo: La finca anteriormente descrita la cede en arriendo al segundo compareciente José M.ª Sobrino Martínez por un plazo que consistirá: durante que de la mencionada finca se extraiga barro arcilloso o sea material útil para la fabricación de teja y similares, pero no inferior a cinco años.
Tercero: El precio anual de este arriendo queda estipulado en la cantidad de mil pesetas, pagaderas entre los meses de Septiembre y Octubre, quedando en caso de fallecimiento de este, obligados sus herederos legítimos al pago de este arriendo.
Cuarto: Queda obligado el arrendatario con-(?) lo mejor posible la finca arrendada en su (?) cierre. En lo concerniente a obras que (?) dentro de esta finca, tales como horno, almacén, secaderos, casa vivienda y adyacentes, una vez terminado el plazo señalado en el párrafo “segundo” los contratantes, o en su caso los herederos legítimos, tomarán nuevos acuerdos (?) (?) y sin perjudircarse en sus intereses.
Quinto: En el caso de que sobre dicha finca aparezca otro documento simil a este tratado, quedará este nulo y sin ningún valor. Y no habiendo más que estipular en este escrito, lo dan por concluso, firmando con los testigos, vecinos de esta localidad, Don Agustín Hermida Rivas, mayor de edad, casado, Secretario Local de Falange de este pueblo y Oficial del Ejército en situación de disponible y Don Marcelino Rey de la Iglesia, tambien mayor de edad, casado y del Comercio de esta plaza, aptos para serlo---- Ya sin enmiendas y raspaduras… José Castiñeiras. José María Sobrino Martínez. Agustín Hermida Rivas. Marcelino Rey.
__________________
1 “Resolvió la Comisión desestimar las reclamaciones formuladas contra las elecciones municipales de Laracha, en donde fueron proclamados concejales D. José Castiñeiras Patiño, D. Juan Reguera García, D. Antonio Barbeito Barreiro, D. José Castiñeiras Lista, D. Manuel Varela Lista, D. Francisco Viña Varela, D. Pedro Mijares Ares y D. Antonio Villamisar Rey” (La Voz de Galicia, 14 de xaneiro de 1910, p. 2).
2 Nesa altura José Castiñeiras Patiño seguía estando moi activo socialmente no municipio. En 1933 era vogal do “Consejo de Familia” do concello.