A FOTOGRAFÍA DE RUTH MATILDA ANDERSON NA LARACHA

   En 1904 o arqueólogo e poeta estadounidense Archer Milton Huntington funda en Nova York a Hispanic Society of America como un museo, biblioteca e institución educativa dedicada á arte e á cultura do mundo hispánico. Considerando a incipiente tecnoloxía como unha útil ferramenta de traballo para a investigación, Huntington decide que a súa entidade debería contar cun arquivo fotográfico e, con ese obxectivo, adquire imaxes ao tempo que promove expedicións.

   A sociedade contrata en 1919 a Ruth Matilda Anderson (Nebraska, 1893- Nova York, 1983), que se iniciara no mundo da fotografía da man de seu pai, Alfred Theodore Anderson, un home de orixe norueguesa que tiña un estudio en Kearney especializado en paisaxe e retrato. Ruth estudara un ano na Universidade Estatal de Nebraska, en Lincoln, antes de facer maxisterio na Escola Estatal de Profesorado de Nebraska, onde se gradúa en 1915. Posteriormente, retoma os seus estudos na Universidade de Nebraska durante un semestre para marchar despois a Nova York, diplomándose en 1919 na Escola de Fotografía Clarence H. White.

    Non tarda en ser contratada pola Hispanic Society of America e, na compaña de seu pai Alfred, viaxa a España para realizar unha serie de instantáneas sobre vestimentas tradicionais. O 7 de agosto de 1924 desembarcan no porto de Vigo cun completo equipo fotográfico que provocou o asombro de todos os oficiais de aduana e, a continuación, inician unha expedición para documentar a esencia da Galicia que buscaba Archer Milton Huntington.

   Ruth tiña ben claro que o seu traballo non se ía centrar na Galicia urbana e na máis coñecida, senón no universo rural, nas clases máis humildes e noutros elementos que resultaran de certo interese para os futuros espectadores das súas fotografías: os neoiorquinos dos anos 20.

   Pasan por Baiona, Cangas, Tui, Mondariz e Pontevedra fotografiando gaiteiros, casas tradicionais, hórreos e mariscadoras. Percorren a Ría de Arousa, Padrón, Santiago de Compostela, Noia, a Costa da Morte -con parada na Laracha-, Lugo, Sarria... coñecendo e inmortalizando o carro do país, a lareira ou ás mulleres do campo. Visitan A Coruña durante quince días, repartidos entre novembro e decembro. Na súa estadía na cidade herculina, donde Ruth se interesa pola historia de Galicia, lendo a Manuel Murguía e a Rosalía de Castro, hospédanse no Hotel Palace, na rúa Real, do que escribiron que era un establecemento incriblemente luxoso, con lavabos de porcelana e auga corrente. A súa habitación estaba orientada aos xardíns de Méndez Núñez, dende a cal podían ver un precioso e alto reloxo: o Obelisco.

   A fotógrafa e o seu proxenitor ían percorrer Galicia e Asturias durante máis dun ano, ata o 28 de agosto de 1925, en coche, a pé, a cabalo e incluso en barco, para cumprir co encargo da Hispanic Society of America. Nas fondas donde se hospedaban improvisaban cuartos escuros nos que revelaban os negativos. As fotografías a cor eran enviadas aos Estados Unidos, a causa da súa fraxilidade, para que foran procesadas alí.

   E así, ao tempo que Alfred escribía o diario da súa “expedición”, a súa filla documentaba a vida das xentes, en especial das zonas de complicado acceso. Ata aquel entón, nin as actividades da poboación traballadora do campo e do mar, nin a nosa cultura material foran obxecto principal de atención para a fotografía dun xeito tan exhaustivo.

    Nesta primeira viaxe por Galicia, Ruth tomou unhas 5.000 fotos, moitas das cales aínda permanecen sen positivar e, parece ser, que comprou outras 2.800 a fotógrafos locais. A norteamericana realizaría unha segunda expedición pola xeografía galega, desde o 14 de novembro de 1925 ata o 31 de maio de 1926, desta volta acompañada por outra fotógrafa, Frances Spalding.

    Despois das súas dúas visitas, a Hispanic Society of America publicou en 1939 a obra “The gallegan Provinces of Spain: Pontevedra and La Coruña”, que recompila 682 fotografías que reflexan o día a día nos municipios galegos coas mulleres e os nenos como grandes protagonistas dos seus retratos. O mar, o traballo, o campo e a casa continúan perdurando nas súas inmortais instantáneas.

   Sen ningún xénero de dúbidas, a súa obra é o maior traballo documental e etnográfico de todos os tempos realizado sobre a Galicia da época. Unha obra na que A Laracha tamén ten o seu protagonismo cunha imaxe de dous nenos do municipio inmortalizados pola norteamericana. Na devandita foto figuraba a seguinte anotación:

  “Dous nenos apoiados nunha cancela da Laracha”.

 

Os nenos da Laracha fotografiados por Ruth Matilda Anderson

   ¿Quenes eran aqueles nenos que fotografiou hai case un século Ruth Matilda Anderson? ¿Alguén os identificou? ¿En que lugar do municipio se tomou esa foto? ¿Farían a maleta da emigración?

  Atravesemos esa cancela da imaxe, outra cancela da memoria, para buscar respostas entre todos e todas!

FONTES:

ANDERSON, RUTH MATILDA (2017): Unha mirada de antano: Fotografías de Ruth Matilda Anderson en Galicia. Editorial Afundación.

FERNÁNDEZ AMIL, IVÁN (2021): Ruth Matilda Anderson, la fotógrafa que mostró Galicia al mundo, 11 de abril, elespañol.com

GARRIDO, SANTIAGO (2010): La memoria de Ruth Matilda Anderson en la Costa da Morte, La Voz de Galicia, 4 de abril.

REY, MANUEL (2017): Ruth Matilda Anderson, a moza estadounidense que retratou á Galicia dos anos 20, gciencia.com

CARLOS GARCÍA BECERRA, O PRIMEIRO FUTBOLISTA DA LARACHA QUE XOGOU NA PRIMEIRA DIVISIÓN

   A mediados da década dos 70, o matrimonio formado polo dubrés Manuel García e a veciña de Lendo Fina Becerra, facían a maleta da emigración e abandonaban xunto a María, a súa meniña de ano e medio, a terra que os vira nacer para iniciar unha nova andaina en Venezuela. Alí, no país caribeño, a familia medra co nacemento de Carlos o 9 de setembro de 1977 en Caracas, cidade onde o rapaz empeza a xogar ao fútbol no Colexio San Agustín El Marqués. Andando no tempo, as boas actuacións realizadas nas competicións criollas de menores da capital venezolana, íano levar a participar con 12 anos na prestixiosa “Copa Dallas” de fútbol xuvenil, que se vén celebrando na cidade estadounidense dende 1979. 

    Nun país no que o deporte rei é o béisbol, cando o noso protagonista empezaba a abrirse camiño no balompé venezolano, os seus pais deciden, despois de botar case dúas décadas na emigración, voltar á terriña e asentarse na Laracha, vila na que abren o bar “Mar Chica” e na que Carlos comeza a xogar na tempada 1992/93 no cadro xuvenil do equipo da localidade.

    Dadas as súas tremendas condicións técnicas e físicas, na seguinte campaña xa pasa a formar parte da dianteira do primeiro equipo do Laracha que, naquela hora, disputaba a Rexional Preferente, unha categoría na que o fillo de Manuel e Fina amosa en cada partido o seu enorme talento. Convertido nun verdadeiro diamante en bruto, na tempada 94/95 ficha, con 17 anos, no equipo xuvenil do R.C. Deportivo da Coruña, cadro no que comparte vestiario con xogadores da talla dos Dani Mallo, Ramiro Amarelle, Deus ou o arteixán Adolfo García Carril… camada de futbolistas que comandaba José María Blanco e cos que o 12 de maio de 1996 se proclamaba campión de España de xuvenís despois de vencer na final ao Real Madrid por 2-1¹.

    Uns meses despois, a maior parte daquela xeración de ouro pasa a formar parte do Fabril que, naquela hora, disputaba a Segunda División B baixo a dirección técnica do adestrador Carlos Ballesta. Carlos García Becerra, que coincide no filial deportivista co seu veciño Javi Fuentes, debuta nesta categoría na primeira xornada da campaña 96/97, nun derbi na Madroa contra o Celta B e, ao longo da campaña, xoga un total de 22 partidos, 8 deles de titular, nos que anota un gol.

   A súa explosión definitiva chegaría na tempada 1997/98. Asentado na dianteira do Fabril, onde marca 11 goles en 33 partidos, o seu bo facer non pasou desapercibido para o técnico do primeiro equipo, José Manuel Corral, que o fai debutar na Primeira División o 22 de febreiro de 1998 no estadio de Riazor contra o Athletic de Bilbao. Aquel día o Deportivo saíra de inicio con Rufai; Armando, Ramis, Paco Jémez, Bonissel; Scaloni, Flavio Conceiçao, Donato, Fran; David e Maikel. Carlos entrou no campo no minuto 77 sustituíndo a Maikel e, ao pouco, cando aínda non tivera tempo de saborear os seus primeiros intres entre os grandes, poñía o 3-0 no marcador. Sen dúbida fora o debut soñado: primeiro partido en Primeira e primeiro gol na categoría! ¿Que máis se podía pedir?

 

Momento no que Carlos García Becerra debutaba na Primeira División (Deporte Campeón, 23 de febreiro de 1998)

    Aquela actuación do dianteiro da Laracha ía estremecer os cimentos deportivistas abrindo as portas para que firmase contrato profesional e o protexesen cunha cláusula de rescisión de cinco mil millóns de pesetas ata o 2005. O caraqueño-larachés era, naqueles días, o futbolista de moda do fútbol español, un xogador que durante aquela tempada 97/98, disputa seis partidos máis co Deportivo, saíndo no once inicial nun deles: no derbi de Balaídos da xornada 27 que os herculinos perden por 2-1. Os seus goles tamén ían axudar a meter ao Fabril entre os catro primeiros do Grupo I da Segunda B e a disputar a promoción de ascenso á división de prata, ascenso que o equipo filial non sería quen de lograr. Grazas a aquelas boas actuacións, dende Venezuela empezara a soar con forza a posibilidade de que fora convocado pola vinotinto para as eliminatorias mundialistas do 2002. O dianteiro non tardou en recibir a chamada da federación venezolana, cita á que finalmente non acudiu.

Deporte Campeón, 25 de febreiro de 1998

    Mais aquela efervescencia do noso protagonista na Primeira División iríase disipando coa chegada ao Deportivo na tempada 1998/99 do vasco Javier Irureta, un adestrador que ao longo da súa ampla estadía no cadro coruñés tivo á súa disposición a Turu Flores, Pauleta, Makaay, Pandiani, Diego Tristán, Luque… estrelas que tempada tras tempada lle pechaban o paso aos dianteiros da canteira, entre eles a Carlos, que na devandita campaña 98/99 xogou 31 partidos co Fabril nos que anotou 9 tantos, cifras que non axudaron a manter ao filial deportivista na Segunda B.

   O dianteiro da Laracha pasa en branco a tempada na que o Deportivo se proclamou campión de Liga, a 1999/2000, por mor dunha lesión de pube. Volve aos terreos de xogo na seguinte xogando cedido no Gimnástica de Torrelavega no grupo II da Segunda B. Unha nova cesión na campaña 2001/02 leváo a xogar medio ano no Pájara Playas canario onde, unha vez máis, coincide co seu veciño Javi Fuentes, dous xogadores que ían ter a satisfacción persoal de participar nunha eliminatoria da Copa do Rei contra o Real Madrid dos Zidane, Guti, Morientes e compañía. Carlos remata a tempada no Amurriu, club co que disputa 16 partidos e anota 3 goles antes de volver de novo á disciplina do Deportivo. Na Coruña xoga a campaña 2002/03 co Fabril en Terceira División, categoría na que recupera o seu instinto goleador ao marcar 27 goles.

   Rematada a tempada, rescinde o contrato coa entidade herculina e ficha no Ourense. Alí, na cidade das Burgas, fai un bo papel e axuda, con 9 tantos, a que o equipo quede entre os catro primeiros do grupo I da Segunda B e dispute a promoción de ascenso. Na 2004/05 xoga no Burgos C.F., no que aínda había no vestiario unha tremenda pegada no caionés Repi. Carlos anota 17 goles en 33 partidos, números que contribúen a que o cadro burgalés ocupase a terceira praza do grupo II de Segunda B e a que xogara a fase de ascenso.

   A exitosa traxectoria a nivel persoal en Ourense e Burgos, lévano a fichar na 2005/06 por un dos equipos máis potentes de Segunda B, o Alicante C.F., que, naquela hora, adestraba Pepe Bordalás. Mais Carlos García, que anota 3 tantos en 13 partidos, non se acaba adaptando ao club valenciano e decide fichar no mercado invernal no Palencia C.F. Cos morados xoga tres tempadas e media nas que vive un play-off de ascenso a Segunda División, un descenso a Terceira e un ascenso a Segunda B e, ademais, íase converter nun dos futbolistas máis queridos polos seareiros da entidade palentina, coa que anotaría 43 tantos nun total de 124 partidos de competición ligueira.

 

Carlos García coa camiseta do Palencia (www.clubdeportivopalencia.es)

   En xuño de 2009 Carlos comunicálle á directiva do Palencia que recibira unha oferta para traballar na localidade santanderina de Buelna e que si o deixaban marchar (tiña dous anos máis de contrato), desexaba aceptar a oferta laboral. A entidade castelá-leonesa non puxo ningún atranco á decisión do dianteiro larachés que, na rolda de prensa da súa despedida, agradecía o trato recibido a todo o mundo: ”he estado rodeado de gente importante para mí. Voy a tener un recuerdo muy bueno del club, de los compañeros, de todos los entrenadores y, sobre todo, de la afición, que siempre me ha tratado muy bien hasta el último día». E emocionábase dicindo que “en el fondo, me jode dejarlo porque el fútbol para mí ha sido importante”.

  No momento de finiquitar a súa etapa no Palencia C.F., no seu pensamento estaba retirarse do mundo do fútbol. Tiña claro que ía colgar as botas para dedicarse única e exclusivamente ao seu novo traballo e á súa familia. Mais, ao pouco de chegar a Buelna, convénceno para que lle axudase ao equipo da localidade a manterse en Terceira División, obxectivo que o club cántabro consegue con creces grazas, en gran medida, aos 22 goles que anotou o noso protagonista, que se proclamaría máximo goleador da categoría.

  Tralo seu paso pola Sociedad Deportiva Buelna, Carlos ficha no Rayo Cantabria, equipo de Terceira no que permanece dúas campañas. De aí pasaría ao C.D. Tropezón, onde a súa experiencia e os seus goles ían ser determinantes para que o club conseguise o titulo ligueiro e o posterior ascenso á Segunda B ao remate da campaña 2012/13, que foi cando o xogador da Laracha puxo fin á súa carreira deportiva con 35 anos.

  Por se é do voso interese, a biografía de Carlos García Becerra, e a de outros futbolistas do municipio, forma parte de 100 anos de fútbol en Arteixo e A Laracha, libro que contou coa colaboración dos dous concellos.

 

Portada do libro 100 anos de fútbol en Arteixo e A Laracha

________

1 Na final Barrero adiantou ao Madrid e Carlos García Becerra levou o partido á prórroga, na que o deportivista Oliva anotaría o 2-1 no minuto 100 cunha volea dende a frontal.

CARMEN MALLO E A ORQUESTRA 'DA MARICAINA' DE ERBOEDO

    Nos duros anos da posguerra en Erboedo houbo unha orquestra, se cadra a primeira banda que se creou na Laracha, coa que os nosos devanceiros pasaron momentos inesquecibles bailando nos salóns e nas festas da bisbarra ao ritmo da súa música. Todo isto, como dicía o poeta Manuel María, naqueles "tempos incestuosos". Falamos da Sol, unha orquestra que fundara por aqueles días a tía María da Fontenla, máis coñecida polo alcume da 'Maricaina'. Polos contos que escoitou ao longo da súa infancia María Dolores Mallo, bisneta da tía María e afillada da saxofonista Carmen Mallo, o devandito alcume puxéronllo en Oseiro (Arteixo):

   Era unha muller solteira que naqueles tempos tan difíciles, non lle tiña medo a nada. Gañaba a vida como marchante. A parte de fundar a 'Orquesta Sol', trataba e comerciaba na comarca con todo tipo de mercadorías, dende porcos ata xibardas, os arbustos que se utilizaban antigamente como varredoiros e que ela vendía no cárcere da Coruña. Había veces que facía noite en Oseiro, na casa do músico 'Pontevedra', e como nesa parroquia de Arteixo parece ser que naquela hora había moitas Marías, pois a ela puxéronlle de alcume 'María a Maricaina'. 

 

Imaxe tomada nos anos 50 na Fontenla na casa na que naceu a saxofonista Carmen Mallo. Arriba, de esquerda a dereita: Aurora; Lola; Carmen Mallo; Marcelino Suárez e Lixardo, o marido de Lola. Abaixo: Maruja, bisneta da tía María; a tía María 'A Maricaina' e Maite, filla de Lola e Lixardo (Cortesía de María Dolores Mallo)

   A tía María vivía no lugar da Fontenla coa súa filla Aurora, tamén solteira, e cos seus tres netos Genaro, Aurelia e Carmen. Andando no tempo, a prole ía aumentar con Lola e Chichi, uns cativos da Coruña que as dúas mulleres criaron no seu domicilio como se foran os seus propios fillos. Genaro, o fillo maior de Aurora, recibira algún estudio de música antes de que súa avoa lle comprara un saxofón de prata, un instrumento musical que o pobre pouco disfrutou xa que faleceu en Castellón na Guerra Civil.

    Certo tempo despois da morte de Genaro, a tía María propúxolles as súas netas Aurelia e Carmen, nadas respectivamente en 1921 e 1926, que aprenderan solfexo para tocar o saxofón do seu defunto neto. Aurelia, nai de María Dolores Mallo, non se animou coa proposta e decidiu continuar coas súas tarefas domésticas. Pola contra, súa irmá Carme aceptou o reto da avoa e, malia as dificultades e condicións da época, adquiriu algúns coñecementos musicais, probablemente na academia que tiña na Coruña o mestre Luís Brage, a mesma na que tamén estudara o seu amigo Segismundo Regueiro, que nacera en Gabenlle en 1920.

    E así, sendo unha mociña de 14 ou 15 anos, Carmiña empezou a tocar na 'Orquesta Sol' o saxofón de prata que pertencera a seu irmán Genaro. Segundo nos contaron varias persoas da Laracha, entre elas Marina Regueiro (irmá de Segismundo), a banda, coñecida popularmente como a 'Orquesta da Maricaina', estaba integrada por Manuel de Graciana, veciño de Erboedo de Abaixo que tocaba a tuba e o helicón; Riveiro, que era do lugar de Compañeiro, na parroquia de Soandres, e que tocaba o trombón de varas; Segismundo Regueiro, veciño de Gabenlle, Torás, máis coñecido polo apelativo de 'Segís' e que tocaba a trompeta; Gumersindo, domiciliado en Erboedo de Abaixo e que tocaba o clarinete; Lita, unha moza acordeonista da Coruña; Jesús Rodríguez, veciño de Coiro que tamén tocaba o acordeón; a propia Carme 'da Maricaina'; e José Suárez Lozano, a voz da orquestra, o animador, que era como se lle chamaba naquela altura ao cantante. José, máis coñecido polo alcume de 'Lemos', era veciño de Oseiro e ademais de ser a voz da orquestra 'da Maricaina', tamén tocaba a batería. Rememorando aqueles tempos, María Dolores Mallo recordaba que:

  Quen ía con miña madriña Carme aos bailes e aos salóns era a tía María. Non ía súa nai Aurora, non. Ía a tía María, que era quen cobraba as actuacións e quen lle pagaba a cada un dos integrantes da orquestra. A tía María era, por así o dicir, a que manexaba o cotarro.

   Muller valente, forte e sen andrómenas, como as “flores de ferro” da mesma época que tan marabillosamente nos describe a larachesa María Rei Vilas na súa novela de título homónimo (“Flores de ferro”, editorial Galaxia, 2020), naqueles primeiros anos da posguerra cando a tía María viña por Loureda, de volta para a Fontenla dende A Coruña, ténse encontrado en máis dunha ocasión cos Foucellas. Polo que nos dixo a súa bisneta María Dolores, seica lles dicía:

    -Neniños, ¿Tedes fame? ¿Queredes comer algo?.

     E sacaba algo das albardas da besta para dárlles.

   -Non tía María! Vaia tranquila. E se ve á Garda Civil dígalles que estamos aquí!

    Rebordados de xuventude e coa ilusión de abrirse camiño no mundo da música, os integrantes da 'Orquesta Sol' empezaron a tocar baixo o amparo da tía María, unha especie de rock manager da época que protexía á súa rapazada do mesmo xeito que a galiña protexe a súa rolada de pitos. 

 

Carmen Mallo e a súa nai Aurora paseando pola Coruña (Cortesía de María Dolores Mallo)

    A orquestra de Erboedo amenizaría os bailes da bisbarra durante dous ou tres anos, tempo dabondo para que algún dos temas que tocaron durante aquel período se convertera na banda sonora de máis de unha parella da Laracha. Naquel mundo de homes, o feito de que dúas mozas formaran parte dunha orquestra, de seguro que non pasou inadvertido en ningunha das actuacións da Sol e, por iso, é de xustiza recoñecerlle a Lita e a Carme os camiños que abriron entre a espesura na loita pola igualdade.

   Coa mirada retrospectiva empanada na néboa da nostalxia, os recordos sobre esta orquestra, que se desfixo aproximadamente sobre o ano 1943, son máis doados para os de certa idade porque naquel entón era a única distracción que había. Os que tiveron a sorte de escoitar a Carme 'da Maricaina' afirman que non deixaba indiferente a ninguén, abraiando en cada actuación ao público co saxofón que un día pertencera a seu irmán Genaro. A súa estrela brilaba dun xeito especial, abofé!

   Naquela altura Luciano Pazos Otero, amigo da tía María 'da Maricaina', amenizaba co seu acordeón as festas e bailes que se organizaban en Oseiro e arredores desta parroquia arteixá. Luciano nacera en Pontevedra en 1906 e despois de facer a mili na Coruña, casou en Oseiro onde gañaba a vida coma ferreiro. Alí, dado o seu lugar de procedencia, era coñecido polo alcume de 'Pontevedra'.

   Como xa dixemos anteriormente, en Oseiro tamén vivía José Suárez Lozano, 'Lemos', o cantante da 'Orquesta Sol'. Nado o 26 de febreiro de 1926 na Coruña, no barrio do Orzán, cando era un meniño de 2 ou 3 anos fixéronse cargo del Secundino e a súa dona Dolores 'A Querecha' -que era irmá do pai de 'Lemos'-, un matrimonio que rexentaba unha tenda no que hoxe é a rúa Santirso, ao carón da igrexa de Oseiro. Neste establecemento, golpeando as latas de aceite e outros produtos que vendían seus tíos, o noso protagonista empezou a sentir verdadeira devoción pola música, paixón na que moito tivera que ver o acordeón do seu veciño Luciano Pazos 'Pontevedra', que era vinte anos maior que el. 

 

De esquerda a dereita: José Suárez 'Lemos', Luciano Pazos 'Pontevedra' e Segismundo Regueira 'Segís', tres dos integrantes da 'Orquesta Pontevedra' (Cortesía de Marina Regueiro)

    Pouco tempo despois de que se desfixera a 'Orquesta Sol' no ano 43 nacía a orquestra 'do Pontevedra' ou 'Pontevedra', que é o nome que lembran e do que fan referencia algunhas das persoas que bailaron ao ritmo da súa música por aqueles anos. Unha banda que estaba formada por Luciano 'O Pontevedra', que tocaba o acordeón, e por tres compoñentes da extinguida Sol: 'Lemos', cantante e batería; 'Segís', guitarra; e Carme 'A Maricaina', saxo alto. Segundo o testemuño de Juan Naya, nesta formación tamén tocaron ocasionalmente músicos como Breixo, Panchón e Benito 'O Veigheiro'.

   Na memoria prodixiosa de Geluca Naya, unha muller nacida en Pastoriza en 1932 e que estivo á fronte do popular 'Restaurante Casa Lola' durante varias décadas, aínda se conservan moitas anécdotas dos bailes que amenizaba a 'Orquesta Pontevedra', entre elas a letra do tema co que esta banda empezaba o repertorio das súas actuacións coa voz de 'Lemos': 

"Yo he conocido a un amigo

que se casó enamorado;

a los 4 o 5 días

tuvieron que andar a palos.

Cuando llega del trabajo

pregunta por la comida;

ella dice no la ha hecho

que le dolió la barriga.

Así que amiguitos míos

no se apuren a casar

pues el que más y el que menos

claro, lo dicen ellos,

pues los polvos y pinturas

solo son para engañar”

    Nos anos de existencia da 'Orquesta Pontevedra', a parte das habituais actuacións das festas patronais que se organizaban na bisbarra e nos salóns da contorna, as parroquias carballesas de Rebordelos e Lema eran lugares onde 'Lemos', 'Pontevedra', 'Segís' e Carme 'da Maricaina' tocaban de xeito habitual ao longo do ano, como así nolo recordou Juan Naya: “Eles ían case sempre a Baldaio. Alí nunca fallaban porque os querían moito. Naquela hora non se podía andar por aí ás dúas da mañá ou dúas e pico e por iso, á unha ou unha e media a Orquesta Pontevedra terminaba o baile así:

“Muy señores míos

hasta mañana

a descansar”

    A orquestra 'do Pontevedra' deixou de tocar como tal a principios dos anos 50. Despois da súa desaparición, Luciano Pazos Otero, a persoa que lle dera nome a esta banda co seu alcume de 'Pontevedra', seguiría animando algunha que outra festa da contorna co seu inesquecible acordeón. Luciano, que quedara viúvo moi novo con catro fillos ao seu cargo, tiña a súa ferrería na rúa Santirso e o domicilio na actual Avenida de Sabón de Oseiro, ao carón da casa da señora Clotilde. O popular ferreiro-acordeonista faleceu en 1963 con tan só 57 anos de idade.

   No caso de 'Segís' de Gabenlle, despois da desaparición da orquestra 'do Pontevedra', formou parte de bandas de Carballo como a 'Bergantiños' e a 'Reyes'; da orquestra 'dos Lados', que era da parte de Coristanco; da orquestra 'de Aradas'; do 'Trío Azteca'; de 'Los Caminantes', a orquestra de 'Furocas'; de bandas da Coruña como 'Los Caporales' e 'Los Intocables', que tiña un repertorio moi moderno xa que cantaban en inglés (Antonio Fachado, o líder desta banda estivera emigrado en Inglaterra e anos despois abrira na Coruña unha tenda de instrumentos musicais); e do grupo 'L-6' de Betanzos. Despois de tantos e tantos anos vivindo da música tocando o saxo, a guitarra e a trompeta en todas estas formacións, 'Segís' xubilaríase pola agraria pois, ao longo da súa vida, tivera que compaxinar a súa actividade musical coa gandeira. O seu sobriño Xosé Collazo recordounos que: “El non se dedicaba ao 100% á música. Tamén traballaba na casa porque sempre houbo vacas; aínda que iso si, daquela gañaba máis cartos tocando nas orquestras que co que daba o gando ou, incluso, co que podía gañar naquela hora un bo albanel ou un carpinteiro. A música tamén era moi esclava. Pola semana, despois do traballo da casa, andaba sempre estudando e ensaiando”. Segismundo Regueiro Álvarez, 'Segís', faleceu solteiro en agosto de 2011 aos 90 anos.

    José Súarez Lozano 'Lemos', que casou naquela altura con Carmen, unha moza de Sofán, continuaría ao longo da súa vida alegrándolle a vida a xente cantando nas festas da bisbarra algún que outro popurrí popular coa súa fermosa voz. 'Lemos', que tamén traballou durante varios anos en “Ascensores Cerdolla”, faleceu en novembro de 2007 aos 81 anos.“Cantaba con moita gracia e tiña un ton de voz moi bonito”, recordaba recentemente Juan Naya, amigo íntimo deste músico durante toda a vida. María Dolores Mallo tamén nos contou que... “con 'Lemos' sempre houbo boa relación na nosa casa. Era o padriño dun irmán meu que xa faleceu. Cando viña a Erboedo era como si viñera o presidente do goberno. Todo o mundo... 'Lemos' por aquí, 'Lemos' por alá… De feito un ano miña irmá levou a Función e veu tocar 'Lemos' e Daniel, o da Orquesta Mallo de Feáns, con quen tamén había moi boa relación”.

   Por último, Carmen Mallo, 'Carme da Maricaina', casou en 1949 con Marcelino Suárez, veciño de Cabovilaño que foi chofer do cura de Coiro e da empresa Transportes Viñán durante moitos anos. Tras dárlle o “si quero” a Marcelino, a nosa protagonista díxolle adeus para sempre ao mundo da música mais, segundo o testemuño da súa afillada María Dolores, de cando en vez tocaba o seu prezado instrumento musical:

  “Eu recordo a miña madriña tocando no seu piso da Coruña. Dicía que, senón o facía, o saxo estropeábase. Gustaríame saber o paradoiro dese instrumento con tanta historia na miña familia. O feito de que os irmáns Mallo de Feáns tiveran boa relación na nosa casa é o que me leva a pensar que o saxofón acabou nalgún momento na orquesta deles. É probable que llo vendera Carme”.

 

Carmen Mallo nos anos 60 (Cortesía de María Dolores Mallo)

    Ao pouco de casaren, Carme e Marcelino establecen o seu domicilio na Coruña, pola zona dos Mallos. Posteriormente residen en Monte Alto, onde a saxofonista monta sobre o ano 1965 un ultramarinos na rúa Ángel Rebollo, un negocio que ía manter aberto durante moitos anos. Cando morreu a tía María 'A Maricaina', Carme quixo levar a súa nai para a cidade herculina, perante a negativa de Aurora o matrimonio foi vivir á Fontenla. Volven de novo para A Coruña e, certo tempo despois, regresan para a casa na que ela nacera en febreiro de 1926, unha casa que finalmente venderon cando morreu Aurora. 

  Ao vender na Fontenla o matrimonio, que non tivo fillos, decidiu comprar un piso en Carballo aínda que acabaron residindo en Baldaio cuns parentes de Marcelino. Carme, xa viúva, faleceu o 22 de decembro do 2012 aos 86 anos, e está enterrada xunto ao seu marido en Cabovilaño.

 

FONTES:

GARRIDO RIAL, SANTIAGO (2021): Carmen Mallo, la saxofonista de Erboedo que lideró una orquesta en los años 40; La Voz de Galicia, 13 de xuño. 

MACEIRAS RODRÍGUEZ, XABIER (2021): https://cronicasdearteixo.blogspot.com/search?q=pontevedra