Tocou en numerosas orquestras da época. Soubo abrir camiño entre a espesura e as dificultades dos tempos que lle tocou vivir. Ensinou solfexo a moitos coetáneos da súa Laracha natal que querían aprender a tocar un instrumento. Amigos e amigas, falamos de Segismundo Regueiro Álvarez, un dos grandes músicos da bisbarra bergantiñá.
 |
| Imaxe de Segismundo Regueiro Álvarez (Cortesía de Marina Regueiro Álvarez) |
O noso protagonista nace en Gabenlle, parroquia de Torás, o 18 de xullo de 1920. Era un dos oito fillos do matrimonio formado por Rogelio Regueiro e María Álvarez, el natural de Gabenlle (do lugar da Torre) e ela de Boimir, Soandres. Con tantas bocas que alimentar, os Regueiro Álvarez foron sobrevivindo nos tempos nos que se practicaba a autarquía alimentaria: un par de bois, tres ou catro vacas, cochos, galiñas, coellos e terreo, moito terreo para traballar.
Segismundo, máis coñecido polo diminutivo de Segís, foi medrando naquel ambiente agrícola de subsistencia e de moito traballo na casa. Os seus inicios musicais íanse producir facendo o servizo militar, onde era un dos cornetas do cuartel. Se non fixeches a mili, dicirche que unha corneta é un instrumento musical de vento semellante á trompeta, pero máis pequeno e sen pistóns, que se utiliza no exército para emitir toques militares, como a retreta ou o toque de diana, que indican ordes, cerimonias ou a rutina diaria da tropa.
¡Tururú!
¡Tararí!
Na Guerra Civil Segís fíxose amigo de Sabater e Cuvells, músicos cataláns que o animaron a estudar solfexo, que ía aprender na academia que tiña na Coruña o mestre Luís Brage. Anos antes, a proximidade ao bando republicano e aos ideais rexionalistas e galeguistas fixeron que Brage fose condenado a presidio cando chegou a Guerra Civil. Durante a súa reclusión no centro penitenciario da Coruña, o mestre creou unha academia na que lle ensinaba música aos reclusos. Tras a estadía no cárcere e xa establecido na cidade herculina, continuou dando fe da calidade das súas leccións e dotes pedagóxicas a alumnos como o larachés Segismundo Regueiro, que acudía ás clases de Brage un ou dous días a semana logo de que a música chamara a súa porta. A dicir verdade, naquela época a música era unha boa oportunidade de promoción para os mozos máis inquedos, como era o caso do de Gabenlle.
Segís, que daquela tiña 22 ou 23 anos, facía o percorrido dende Gabenlle a Coruña a pé ou en bicicleta, que utilizaba cando tiña cartos para alugar unha. Ás veces, cando a noite se botaba enriba, durmía en Oseiro (Arteixo) na casa de seu amigo José Suárez Lozano, 'Lemos', cantante e batería co que compartiría escenario pouco tempo despois.
Coas nocións básicas de solfexo aprendidas, Segís empezou a tocar nunha orquestra de Erboedo, unha das primeiras bandas creadas na Laracha, coa que os nosos devanceiros pasaron, con certeza, momentos inesquecibles bailando nos salóns e nas festas da bisbarra ao ritmo da súa música. Todo isto, como dicía o poeta Manuel María, naqueles "tempos incestuosos". Falamos da “Sol”, unha orquestra que fundara por aqueles días a tía María da Fontenla, máis coñecida polo alcume da 'Maricaina'.
 |
| Carné de afiliación de Segismundo Regueiro ao Sindicato Local de Espectáculos (Cortesía de Marina Regueiro Álvarez) |
Polos contos que escoitou ao longo da súa infancia María Dolores Mallo, bisneta da tía María e afillada da saxofonista Carmen Mallo, o devandito alcume puxéronllo en Oseiro: “Miña bisavoa era unha muller solteira que naqueles tempos tan difíciles, non lle tiña medo a nada. Gañaba a vida como marchante. A parte de fundar a 'Orquesta Sol', trataba e comerciaba na comarca con todo tipo de mercadorías, dende porcos ata xibardas, os arbustos que se utilizaban antigamente como varredoiros e que ela vendía no cárcere da Coruña. Había veces que facía noite en Oseiro, na casa do músico 'Pontevedra', e como nesa parroquia de Arteixo parece ser que naquela hora había moitas Marías, pois a ela puxéronlle de alcume 'María a Maricaina'”.
A tía María vivía no lugar da Fontenla, parroquia de Erboedo, coa súa filla Aurora, tamén solteira, e cos seus tres netos Genaro, Aurelia e Carmen. Andando no tempo, a prole ía aumentar con Lola e Chichi, uns cativos da Coruña que as dúas mulleres criaron no seu domicilio como se foran os seus propios fillos. Genaro, o fillo maior de Aurora, recibira algún estudio de música antes de que súa avoa lle comprara un saxofón, un instrumento musical que o pobre pouco disfrutou xa que faleceu en Castellón na Guerra Civil.
Certo tempo despois da morte de Genaro, a tía María propúxolles as súas netas Aurelia e Carmen, nadas respectivamente en 1921 e 1926, que aprenderan solfexo para tocar o saxofón do seu defunto neto. Aurelia, nai de María Dolores Mallo, non se animou coa proposta e decidiu continuar coas súas tarefas domésticas. Pola contra, súa irmá Carme aceptou o reto da avoa e, malia as dificultades e condicións da época, adquiriu algúns coñecementos musicais, probablemente na academia que tiña na Coruña o mestre Luís Brage, a mesma na que tamén estudara solfexo o seu amigo Segismundo Regueiro, protagonista das Crónicas da Laracha desta semana.
E así, sendo unha mociña de 14 ou 15 anos, Carmiña empezou a tocar na 'Orquesta Sol' o saxofón que pertencera a seu irmán Genaro. Segundo nos contaron varias persoas da Laracha, entre elas Marina Regueiro Álvarez (irmá de Segís), a ‘Orquesta Sol’, coñecida popularmente como a 'Orquesta da Maricaina', estaba integrada pola propia Carme ‘da Maricaina' e o seu saxofón; Manuel de Graciana, veciño de Erboedo de Abaixo que tocaba a tuba e o helicón; Riveiro, que era do lugar de Compañeiro, na parroquia de Soandres, e que tocaba o trombón de varas; Gumersindo, domiciliado en Erboedo de Abaixo e que tocaba o clarinete; Lita, unha moza acordeonista da Coruña; Jesús Rodríguez, veciño de Coiro que tamén tocaba o acordeón; José Suárez Lozano ‘Lemos’, batería e voz da orquestra, o animador, que era como se lle chamaba naquela altura ao cantante; e o noso homenaxeado, Segismundo Regueiro, que na ‘Orquesta Sol’ tocaba a trompeta. Co andar do tempo tamén aprendería a tocar outros instrumentos como o contrabaixo, o saxo tenor, o clarinete, a guitarra rítmica e o baixo eléctrico.
Rebordados de xuventude e coa ilusión de abrirse camiño no mundo da música, os integrantes da 'Orquesta Sol' tocaban baixo o amparo da tía María, unha especie de rock manager da época que protexía á súa rapazada do mesmo xeito que a galiña protexe a súa rolada de pitos.
A orquestra de Erboedo amenizaría moitos bailes da bisbarra durante dous ou tres anos, aproximadamente ata o ano 1943, tempo dabondo para que algún dos temas que tocaron durante aquel período se convertera na banda sonora de máis dunha parella da Laracha.
Naquela altura Luciano Pazos Otero, amigo da tía María 'da Maricaina', amenizaba co seu acordeón as festas e bailes que se organizaban en Oseiro e arredores desta parroquia arteixá. Luciano nacera en Pontevedra en 1906 e despois de facer a mili na Coruña, casou en Oseiro onde gañaba a vida coma ferreiro. Alí, dado o seu lugar de procedencia, era coñecido polo alcume de 'Pontevedra'.
Como xa dixemos anteriormente, en Oseiro tamén vivía José Suárez Lozano, 'Lemos', o cantante e batería da 'Orquesta Sol'. Nado o 26 de febreiro de 1926 na Coruña, no barrio do Orzán, cando era un meniño de 2 ou 3 anos fixéronse cargo del Secundino e a súa dona Dolores 'A Querecha' -que era irmá do pai de 'Lemos'-, un matrimonio que rexentaba unha tenda no que hoxe é a rúa Santirso, ao carón da igrexa de Oseiro. Neste establecemento, golpeando as latas de aceite e outros produtos que vendían seus tíos, ‘Lemos’ empezou a sentir verdadeira devoción pola música, paixón na que moito tivera que ver o acordeón do seu veciño Luciano Pazos 'Pontevedra', que era vinte anos maior que el.
Pouco tempo despois de que se desfixera a 'Orquesta Sol' no ano 43 ou no 44 nacía a orquestra 'do Pontevedra' ou 'Pontevedra', que é o nome que lembran e do que fan referencia algunhas das persoas que bailaron ao ritmo da súa música por aqueles anos. Unha banda que estaba formada por Luciano 'O Pontevedra', que tocaba o acordeón, e por tres compoñentes da extinguida Orquesta Sol: 'Lemos', cantante e batería; Carme 'A Maricaina', saxo alto; e 'Segís', guitarra. Segundo o testemuño de Juan Naya, nesta formación tamén tocaron ocasionalmente músicos como Breixo, Panchón e Benito 'O Veigheiro'.
 |
| De esqueda a dereita: José Suárez 'Lemos', Luciano Pazos 'Pontevedra' e Segismundo Regueiro 'Segís', tres dos integrantes da Orquesta Pontevedra (Cortesía de Marina Regueiro Álvarez) |
Na memoria prodixiosa de Geluca Naya, unha muller nacida en Pastoriza en 1932 e que estivo á fronte do popular 'Restaurante Casa Lola' durante varias décadas, conserváronse ata o último dos seus días moitas anécdotas dos bailes que amenizaba a 'Orquesta Pontevedra', entre elas a letra do tema co que esta banda empezaba o repertorio das súas actuacións coa voz de 'Lemos' e que lle cantou a un servidor pouco antes da chegada da Covid-19:
"Yo he conocido a un amigo
que se casó enamorado;
a los 4 o 5 días
tuvieron que andar a palos.
Cuando llega del trabajo
pregunta por la comida;
ella dice no la ha hecho
que le dolió la barriga.
Así que amiguitos míos
no se apuren a casar
pues el que más y el que menos
claro, lo dicen ellos,
pues los polvos y pinturas
solo son para engañar”
Nos anos de existencia da 'Orquesta Pontevedra', a parte das habituais actuacións das festas patronais que se organizaban na contorna e nos salóns da bisbarra, as parroquias carballesas de Rebordelos e Lema eran lugares onde 'Lemos', 'Pontevedra', 'Segís' e Carme 'da Maricaina' tocaban de xeito habitual ao longo do ano, como así nolo recordou Juan Naya: “Eles ían case sempre a Baldaio. Alí nunca fallaban porque os querían moito. Naquela hora non se podía andar por aí ás dúas da mañá ou dúas e pico e por iso, á unha ou unha e media a Orquesta Pontevedra terminaba o baile así:
“Muy señores míos
hasta mañana
a descansar”
A orquestra 'do Pontevedra' deixou de tocar como tal a principios dos anos 50. Despois da súa desaparición, Segís convértese nun dos integrantes da Bergantiños, unha das grandes bandas da época, onde tamén tocaba o seu gran amigo José 'O Vencedor', veciño de Barrañán. De feito, cando actuaban pola zona da Laracha ou Carballo 'O Vencedor' durmía sempre en Gabenlle na casa de Segís.
A primeira orquestra Bergantiños nacera en 1945 e estivera actuando polos escenarios da comarca (co “Niño de Soandres” de cantante e guitarrista) ata 1952. A banda volve a renacer anos máis tarde, deixando pegada na historia bergantiñá, onde eran de reclamo nas festas da contorna1. Na seguinte foto, vemos na fila de atrás e de esquerda a dereita: trombón, Moncho Calvete; trompetas, Jesús Calvete, Anselmo e Jesús Loureiro, e batería, Luís Costa. Na fila primeira, saxo, Ramón Costa, e tenor e alto, Severino e Jesús Mallo Naya (director). Agachados, os irmáns Luciano e J. Luís Fernández Caamaño de Verdillo; acordeón, José Vázquez 'O Vencedor'; e contrabaixo o noso homenaxeado Segismundo Regueiro 'Segís'.
 |
| Segís coa Orquesta Bergantiños (Facebook Orquestas 1900) |
Segundo nos conta Suso de Basilio, certo tempo despois “comezan os problemas do transporte e teñen que contar con dous turismos para tanto equipo: O Largo e O Asturiano serían os seus cotiáns transportistas. Só cando era preto, e algúns levaban moto ou bicicleta, lles chegaba un só turismo. Pero na vida todo ten un comezo e un final. Rematado o verán de 1959, Jesús Mallo Naya decide dar un xiro á súa vida e probar sorte na capital, A Coruña, co cal a Bergantiños, todo un nome no mundo orquestral, cesa para sempre. Na cidade e ao marxe doutros traballos, Jesús formaría parte de moitas lembradas formacións coruñesas ata o seu retiro laboral. Os irmáns José Luís e Luciano comezarían unha nova etapa formando parte das máis lembradas orquestras da Coruña: Satélites, Trovadores, Sintonía, Antonio Mallo, Kanaris...”2
Trala etapa na Bergantiños, Segís integra outra orquestra de Carballo, a “Reyes”, da que tamén formaba parte o seu amigo José ‘O Vencedor’, o acordeonista de Barrañán.
 |
| Segís, segundo pola esquerda, coa Orquesta Reyes de Carballo (Cortesía da familia de José 'O Vencedor') |
Posteriormente, e sen poder ser moi precisos na orde cronolóxica, tocaría na orquestra 'dos Lados', que era da zona de Coristanco; na orquestra de “Furocas”, na “Aradas”, no Trío Azteca que fundara Jesús Salgado; en 'Los Caminantes'; no grupo “L-6” de Betanzos e en bandas da Coruña como 'Los Caporales' e 'Los Intocables', que tiña un repertorio moi moderno xa que cantaban en inglés. Antonio Fachado, o líder desta formación estivera emigrado en Inglaterra e anos despois abrira na Coruña, na zona dos Mallos, unha tenda de instrumentos musicais, a mítica Musical FachadoNNado en 1940 en Brión, unha pequena parroquia de Rianxo, Fachado comezara a tocar porque o facía un de seus irmáns, e mesmo chegara a ingresar, en 1955, na banda militar de Santiago, donde estudou trompeta. Actuaban “donde podían”, pero pronto viuse na obriga a emigrar para gañarse a vida. A súa viaxe levouno á capital de Inglaterra, Londres, donde estivo varios anos traballando de camareiro en restaurantes como o Parisian Grill, donde serviu comida aos membros de grupos lendarios como The Beatles ou The Rolling Stones. “Coñecíaos pola televisión, non tiña relación con eles, pero viñan alí a comer unha hamburguesa e aquilo era unha loucura. As voltas que da a vida”, recordaba Antonio Fachado hai pouco nunha entrevista.3
Segís, primeiro pola esquerda da fila inferior, co Grupo L-6 (Foto do libro Orquestras populares das Mariñas da autoría de Xulio Cuns Lousa e Xosé Mª Veiga Ferreira)
Despois de tantos e tantos anos vivindo da música tocando o saxo, a guitarra e a trompeta en todas estas formacións, 'Segís' xubilaríase pola agraria pois, ao longo da súa vida, tivera que compaxinar a súa actividade musical coa gandeira. O seu sobriño Xosé Collazo Regueiro, mestre superior da billarda, contounos que seu tío Segismundo “non se dedicaba ao 100% á música. Tamén traballaba na casa porque sempre houbo vacas; aínda que iso si, daquela gañaba máis cartos tocando nas orquestras que co que daba o gando ou, incluso, co que podía gañar naquela hora un bo albanel ou un carpinteiro. A música tamén era moi esclava. Pola semana, despois do traballo da casa, andaba sempre estudando e ensaiando. Eu creo que a última orquestra na que tocou foi “Los Caporales”. Nos últimos tempos tocaba e tamén se encargaba da amplificación, que era da súa propiedade. Cobraba dous soldos, un por baixista e outro polo equipo. Deixou a música antes de se xubilar pola agraria aos 65 anos. Se non recordou mal foi entre finais dos anos setenta e comezos dos oitenta. Cando se xubilou nunca máis colleu un instrumento e vendeu todo o equipo de ampliación, un saxo e o baixo eléctrico co amplificador. Eu aínda conservo a guitarra rítmica que lle fixera un compañeiro do Trío Azteca e tamén teño un clarinete seu”.
Segismundo Regueiro Álvarez, 'Segís', xenio e figura e mestre de mestres, faleceu solteiro en agosto de 2011 aos 90 anos de idade. Sirva esta crónica para manter viva a memoria do que foi con certeza, un dos grandes músicos da bisbarra bergantiñá.
________________
1 Suso de Basilio (2021): Eran tempos de boa música coa orquestra Bergantiños, La Voz de Galicia, Carballo, 30 de xaneiro.
2 Ibídem.
3 Jorge Riveiro (2025): “Música, acordeones, los Beatles y Ana Kiro: las seis décadas de historias de Antonio Fachado en Os Mallos”, El Ideal Gallego, 20 de abril.
